اتحاد شکننده یا همبستگی استراتژیک؟
ترامپ در برابر بریکس؛ استراتژی مهار دلار و مقابله با دورزدن تحریم‌های ایران و روسیه
رسول سلیمی
در ژانویه ۲۰۲۵، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، از طرحی جدید به نام «سیستم تسویه حساب چندارزی بریکس» رونمایی کرد که هدف آن کاهش وابستگی کشورهای عضو به دلار آمریکا و ایجاد یک شبکه مالی موازی بود. این اقدام، همراه با تلاش ایران و روسیه برای استفاده از مکانیسم‌های بریکس جهت دور زدن تحریم‌های آمریکا، واکنش شدید دونالد ترامپ را برانگیخته است.
ترامپ که در نخستین ماه‌های دور دوم ریاست جمهوری خود قرار دارد، اعلام کرده است که «بریکس تهدیدی برای امنیت اقتصادی آمریکاست» و قصد دارد با ابزارهای مالی، فناوری و امنیتی هم از جایگاه دلار دفاع کند و هم مانع همکاری ایران و روسیه در قالب این بلوک شود. اما استراتژی او چیست؟ وآیا فشارهای آمریکا می‌تواند بریکس را متوقف کند؟
بریکس ۲۰۲۵: از آرمان چندقطبی تا واقعیت عملی
بلوک بریکس، متشکل از برزیل، روسیه، هند، چین، آفریقای جنوبی و عضو جدید ایران در سال‌های اخیر با دو اولویت پیش رفته است:
۱. ایجاد سیستم پرداخت بین‌المللی جایگزین سوئیفت با استفاده از فناوری بلاکچین، به نام «BRICS-Pay»
۲. توسعه استفاده از ارزهای ملی در مبادلات دوجانبه، مانند معاملات روپیه-روبل بین هند و روسیه یا یوان-ریال بین چین و ایران
به گفته وزارت امور خارجه روسیه تا ژانویه ۲۰۲۵، حدود ۱۸ درصد از تجارت داخلی بریکس با ارزهای غیردلاری انجام می‌شود، رقمی که نسبت به ۱۰ درصد در ۲۰۲۳ رشد قابل توجهی داشته است. با این حال، چالش اصلی، نبود یک ارز مشترک قوی و یکپارچگی مالی در این بلوک است تا بتوانند در برابر دلار مقاومت کنند. پاشنه آشیلی که پوتین نیز متوجه آن شده و بعد از سخنرانی ترامپ کوشش کرد بریکس را تهدیدی برای امریکا بازنمایی نکند.
استراتژی ترامپ: چهار محور برای حفظ هژمونی دلار
ترامپ در واکنش به اقدامات بریکس، استراتژی خود را بر چهار پایه استوار کرده است:
۱. تحریم‌های ثانویه علیه مؤسسات مالی همکار با بریکس
بر اساس سند منتشرشده توسط Eurointegration.com. ua، وزارت خزانه داری آمریکا در فوریه ۲۰۲۵، بانک‌های چینی و هندی را که در تسهیل مبادلات غیردلاری ایران و روسیه نقش داشته‌اند، تحت تحریم‌های ثانویه قرار داده است. این تحریم‌ها شامل قطع دسترسی به سیستم بانکی آمریکا و مسدودسازی دارایی‌های این مؤسسات در خاک ایالات متحده است.
۲. توسعه فناوری‌های ردیابی تراکنش‌های رمزارزی
گزارش Security Affairs در ژانویه ۲۰۲۵ از یک عملیات سایبری به نام «SparkCat» خبر داد که توسط آژانس امنیت سایبری آمریکا (CISA) برای نفوذ به کیف پول‌های دیجیتال مورد استفاده ایران و روسیه طراحی شده است. هدف این کمپین، شناسایی شبکه‌های انتقال پول دیجیتال و مسدودسازی آن‌هاست.
۳. فشار بر متحدان سنتی برای عدم پیوستن به بریکس
آمریکا با استفاده از اهرم‌های اقتصادی، سعی دارد کشورهایی مانند عربستان سعودی و اندونزی را از پیوستن به بریکس منصرف کند. واشنگتن به برزیل هشدار داده است که در صورت تداوم همکاری با بریکس، ممکن است قراردادهای کشاورزی با این کشور را لغو کند.
۴. تقویت همکاری با اتحادیه اروپا در قالب «ناتوی اقتصادی»
ترامپ قصد دارد با احیای «شورای تجاری ترانس آتلانتیک «(TTC)، اتحادیه اروپا را متقاعد کند که به جای همکاری با بریکس، به بلوک غرب بپیوندد. پیشنهاد او شامل کاهش تعرفه‌های صنعتی و همکاری در فناوری‌های حساس است.
ترامپ برای مقابله با این اقدامات، دو تاکتیک را در پیش گرفته است:
۱. هدف قراردادن شرکت‌های کشتیرانی و بیمه: کارشناسان معتقدند ترامپ برای جلوگیری از بهره‌مندی ایران از ظرفیت بریکس، کشتی‌هایی که نفت ایران یا روسیه را حمل کنند، از دسترسی به بنادر اروپایی و آمریکایی محروم خواهد کرد.
۲. تحریم شرکت‌های فناوری همکار با بریکس، دیگر اقدام ترامپ مانند تحریم شرکت چینی «هیک ویژن» (ABS-CBN) خواهد بود که در توسعه سیستم‌های نظارتی بریکس مشارکت داشت و هدف تحریم امریکا قرار گرفت.
واکنش بریکس: اتحاد شکننده یا همبستگی استراتژیک؟
اگرچه کشورهای بریکس در ظاهر متحد به نظر می‌رسند اما اختلافات داخلی چالش بزرگی است:
– چین و هند: رقابت این دو بر سر مرزهای هیمالیا و نفوذ در آسیای میانه، همکاری مالی را پیچیده کرده است
– برزیل و آفریقای جنوبی: این دو کشور به دلیل وابستگی به صادرات مواد خام به اروپا و آمریکا، تمایل کم‌تری برای رویارویی با غرب نشان می‌دهند
با این حال، به گزارش Responsible Statecraft، بحران‌های اخیر مانند جنگ اوکراین و تنش در تایوان، انگیزه کشورهای بریکس برای کاهش وابستگی به دلار را افزایش داده است
چالش‌های پیش روی ترامپ: چرا استراتژی او ممکن است شکست بخورد؟
کارشناسان چهار دلیل اصلی برای احتمال ناکامی ترامپ ذکر می‌کنند:
۱. رشد اقتصادهای غیرغربی: سهم کشورهای بریکس از تولید ناخالص جهانی از ۳۱ درصد در ۲۰۲۳ به ۳۵ درصد در ۲۰۲۵ رسیده است.
۲. تمایل اروپا به تنوع بخشی: اتحادیه اروپا به رغم همکاری با آمریکا، نمی‌خواهد به طور کامل از بریکس جدا شود زیرا چین بزرگ‌ترین شریک تجاری آن است.
۳. نوآوری های مالی بریکس: سیستم BRICS-Pay هرچند هنوز ابتدایی است اما در درازمدت می‌تواند به یک آلترناتیو واقعی تبدیل شود
۴. رقابت داخلی در آمریکا: مخالفت دموکرات‌ها با سیاست‌های تهاجمی ترامپ، ممکن است بودجه لازم برای اجرای کامل استراتژی را محدود کند
از بن بست تا جنگ ارزی
در چنین شرایطی ناظران سیاسی در سناریوی محتمل تداوم رقابت بین دلار و ارزهای بریکس را بدون پیروزی قطعی هیچ یک از آن‌هاپیشبینی می‌کنند. در این حالت، جهان به سمت یک سیستم مالی دوپاره حرکت می‌کند. این در حالی است که در یک سناریوی بدبینانه، تشدید تحریم‌های آمریکا و پاسخ متقابل بریکس، به یک جنگ تجاری تمام عیار و رکود جهانی منجر خواهد شد.
این در حالی است که ترامپ با استفاده از ابزارهای تحریم، فناوری و فشار دیپلماتیک، سعی دارد سلطه دلار را حفظ و بریکس را به حاشیه براند. اما واقعیت این است که جهان دیگر تک قطبی نیست. حتی اگر آمریکا در کوتاه مدت موفق به کاهش نفوذ بریکس شود، نمی‌تواند رویای چندقطبی شدن نظام مالی جهانی را نابود کند. کلید حل این تنش‌ها، نه در تحریم‌های بیشتر بلکه در بازتعریف قواعد بازی بر اساس توازن جدید قدرت‌های جهانی است.
