سازوکار جدید تروریسم مالی علیه کوبا
چگونه نرخ مبادلۀ ارز به سلاح سیاسی تبدیل شد
آلیسا ساوینا (Алиса САВИНА)، سردبیر وبسایت بنیاد فیدل کاسترو و متخصص روابط بینالملل در نیمکرۀ غربی
ا. م. شیری- برغم وجود کرور-کرور اسناد و مدارک، علاوه بر آنها، بیش از یک قرن مشاهدات عینی بشریت جهان، هر کس مانند رژیمهای «گوسفندی» عمداً نخواهد بفهمد که دلار، ابزار صدور جنگ و بحران است؛ ابزار چپاول و یغماگری امپریالیسم است؛ ابزار سلطۀ صهیونیزم بر نظام بانکی و مالی- پولی کشورهای جهان است؛ ابزار، مغزشویی، استخدام مزدور و مزدورپروری، تشکیل ستون پنجم و غیره است، هزاران بار گفتن سودی ندارد. اما جهت اطلاع برخی بیخبران: دلار حتی پول دولت آمریکا نیست. امتیاز چاپ این «کاغذ» را کنگرۀ آمریکا در سال ١٩١٣ به فدرال رزرو، یک شرکت خصوصی متشکل از ١٢ بانک صهیونیستی واگذار نمود و این شرکت از آن تاریخ تاکنون، ٢۴ ساعته کاغذ اساساً بیهیچ پشتوانه چاپ میکند! حالا بپرسید: صهیونیستها چگونه ثروت اندوختند؛ رژیم صهیونیستی امپریالیسم آمریکا ثروت دنیا را چگونه غارت کرد؛ چگونه سلطۀ خود را بر جهان اعمال میکند؛ کشورها را دچار بحرن و آشوب میسازد؛ دولتها را با جنگ و کودتا و کودتای نرم ساقط میکند و الیآخر…
*-*-*
نیروهای خارجی با موفقیت از آسیبپذیری اقتصاد کوبا سوءاستفاده میکنند.
در کوبا ماجرای جنجالی مربوط به پلتفرم الکترونیکی «El Toque» که نرخ ارز بازار سیاه را منتشر میکرد، همچنان ادامه دارد. شایان ذکر است که تبادل ارز در بازار سیاه یک رویۀ بسیار رایج است و تقریباً همهٔ اقشار جامعه، اعم از افرادی که از خویشاوندان خارج از کشور خود یا از گردشگران دلار دریافت میکنند و یا افرادی که خودشان از سفرهای خارجی ارز میآورند، دربر میگیرد؛ تفاوت نرخ بسیار زیاد است: در حالیکه نرخ رسمی دلار اکنون کمی بیش از صد پزو است، در بازار سیاه میتوان بدون مخفیکاری یا ترس از دستگاههای امنیتی، به چهار برابر این مبلغ خرید یا فروخت. به همین دلیل، استفاده از مبادلهٔ غیررسمی کاملاً رایج است. حتی فروشگاههای سوغاتی در فرودگاه نیز قیمتها را بر اساس نرخ بازار سیاه، نه نرخ رسمی، تنظیم میکردند.
با این حال، چنین دستکاریهایی، همانطور که اخیراً میگل دیاز-کانل، رئیس جمهور این کشور، تأکید کرد، باعث کاهش بیشتر ارزش پزوی کوبا و تضعیف دولت میشود.
در پی اظهارات مانوئل ماررو کروز، نخست وزیر کوبا، در ۱۶ نوامبر مبنی بر اینکه این پلتفرم توسط «بنیاد ملی برای دموکراسی» مستقر در واشنگتن (نامطلوب در روسیه) و «آژانس آمریکایی کمک به توسعۀ بینالمللی» (ممنوعه در روسیه) تأمین مالی میشود و با وزارت امور خارجۀ آمریکا ارتباط دارد، بحث داغ بالا گرفت. نخست وزیر در صفحۀ رسانۀ اجتماعی خود نوشت: «ارتباط El Toque با بنیاد ملی دموکراسی، آژانس آمریکایی کمک به توسعۀ بینالمللی و وزارت امور خارجه تأئید میکند که این سازمان ابزاری برای براندازی علیه کوبا و دستکاری اقتصادی است… هدف آن کاملاً روشن است: کاهش درآمد مردم». رئیس جمهور کوبا ضمن حمایت از او، تأئید کرد: «جنگ اقتصادی علیه کوبا برای کاهش هرچه بیشتر درآمد مردم کوبا طراحی شده است… تأمین مالی رسانههای دیجیتال با هدف کاهش ارزش پول ما، مانند «ال توکه»، نیز در همین راستا عمل میکند».
ضمناً، اگر خوانندگان در فضای پس از انحلال شوروی بخواهند نرخ رسمی تبدیل دلار به پزوی کوبا را پیدا کنند، این کار مسلماً امکانپذیر است. اما، نرخ بازار سیاه را در پلتفرمها، از جمله، در پلتفرمهای روسیزبان که توسط همان بنیاد ملی برای دموکراسی تأمین مالی میشوند، خیلی سریعتر پیدا خواهید کرد.
در ابتدا، «El Toque» خلأ ناشی از عدم موفقیت دولت در ارائه یک بازار ارز رسمی شفاف و قابل دسترس را پر کرد. این بازار به یک «دماسنج» تبدیل شد که دمای بازار بدون نظارت را اندازهگیری میکرد. با این حال، با گذشت زمان، این «حرارتسنج» به یک «رهبر ارکستر» تبدیل شد و لحن سمفونی اقتصادی پیچیدۀ کوبا را تعیین کرد. به گفتۀ تحلیلگران کوبایی، این پلتفرم از بازتاب روندهای بازار به شکلدهی فعال آنها تبدیل شد. انتشار نرخ جدید دلار که اغلب به شدت افزایش یافته بود، بسرعت موجب واکنش زنجیرهای شد: سوداگران خصوصی از این روند پیروی کردند و قیمتها را افزایش دادند و سپس موجی از قیمتهای بالاتر، کل بازار، از جمله، کالاهای اساسی را فراگرفت.
این فرآیند در رسانههای دولتی کوبا دقیقاً به عنوان «مسمومیت آماری» یا «دستکاری سوداگرانۀ نرخ ارز» توصیف شده است. در شرایط بحران اقتصادی حاد و تورم، چنین نوسانات نرخ ارز، که همیشه با فرآیندهای واقعی اقتصاد کلان توجیه نمیشوند، به یک عامل بیثباتکننده قدرتمند تبدیل میشوند. آنها مستقیماً بر جیب کوباییهای عادی که به دلار دسترسی ندارند، تأثیر میگذارند و به لایهبندی اجتماعی بیشتر کمک میکنند، که این هم به نوبه خود، علیه پروژۀ سوسیالیستی کوبا (و در نهایت علیه پروژۀ «چپگرایانۀ» کل منطقه) هدایت میشود.
رسانه رسمی و معروف «Cubadebate» چندین مصاحبه، از جمله، روایتی گویا از الکسیس بردسیا، تاجر اهل سانکتی اسپیریتوس، منتشر کرد. او توضیح داد که چگونه هر روز صبح نرخ ارز «El Toque» را چک میکرده، بیخبر از ارتباطات این پلتفرم با ایالات متحده: «من تعجب میکردم که بدون هیچ دلیل مشخصی، در برخی روزها، قیمتها کاهش یا افزایش مییافت و من مجبور میشدم با عجله بیرون بروم و خرید کنم». این نشان میدهد که نرخ دستکاریشدۀ ارز تا چه حد بر تصمیمات اقتصادی روزانه هزاران نفر در سراسر کشور تأثیر میگذارد.
واضح است که آنچه اتفاق میافتد، واقعاً شکل کاملاً جدید جنگ ترکیبی است که در آن، مرز بین جنگ رسانهای و فشار اقتصادی کاملاً محو میشود. فرهنگ لغت رسمی کوبا با اشاره به «El Toque»، از اصطلاح تند «تروریسم مالی» استفاده کرده است. در برنامۀ محبوب «Razones de Cuba»، مجری برنامه، هومبرتو لوپز، نه تنها این پلتفرم را به کاهش درآمد مردم متهم کرد، بلکه احتمال پیگرد قانونی سازندگان آن و حتی افزودن آنها به فهرست ملی سازمانهای مرتبط با تروریسم را نیز مطرح کرد.
علاوه بر این، خوزه یاسان نیوس کاردناس، مدیر «El Toque»، علناً به همکاری با هیئت دیپلماتیک ایالات متحده در هاوانا برای تأمین مالی «پروژههای دارای اهمیت اجتماعی» اذعان کرد. یک حادثۀ مخصوصاً خندهدار که جوهرۀ چنین مأموران خارجی پراکنده در سراسر جهان را نشان میدهد، در مارس ٢٠٢۵ زمانی رخ داد، که دونالد ترامپ عملاً آژانس آمریکایی کمک به توسعۀ بینالمللی را تعطیل کرد و جریان بودجه به چهرههای مخالف کوبا را (موقتاً) قطع کرد. این «رسانۀ مستقل» برای حمایت مالی از کار خود درخواست فوری منتشر کرد، اما چندان مورد حمایت کوباییها فرار نگرفت. متعاقباً، خوزه یاسان نیوس نوشت که مجبور شده نیمی از کارکنان دائمی و «دهها» نفر از «متخصصان مستقل» را یعنی آن «همکاران ارزشمندی که بدنهایشان را در معرض سرکوب قرار میدادند»، گویی مرتباً در سیاهچالهای رژیم شکنجه میشدند، اخراج کند. یاسان نیوس فقدان دلارهای عمو سام را «روزهای غم و اندوه عظیم» توصیف کرد. با این حال، خیلی زود بودجه «برنامههای دموکراسی» علیه کوبا دوباره توزیع شد و نیوس تأئید کرد که «بنیاد ملی برای دموکراسی ما را از توزیع بودجه مطلع کرده است» و روزنامه فلوریدایی ال نوئوو هرالد تأکید کرد که «بنیاد ملی برای دموکراسی یک سازمان مستقل است که مستقیماً از کنگره بودجه دریافت میکند». بر این اساس و با این منطق، «El Toque» نیز باید «مستقل» محسوب شود.
با این حال، علیرغم اینکه خوزه جاسان نیوس کاردناس و «El Toque» خود را در نظر بخش قابل توجهی از جامعۀ کوبا بیاعتبار کردهاند؛ مشکل بازار دوگانه همچنان باقیست و احتمالاً برای مدت طولانی ادامه خواهد داشت. کارشناسان کوبایی راه حل را در اقدامات جامع میبینند: صرفاً افشای «El Toque» یا انتشار نرخ رسمی ارز کافی نیست؛ دولت باید سرانجام یک سازوکار مبادلۀ قانونی ارز، قابل دسترس و پاسخگو به بازار را به مردم ارائه دهد، که در شرایط فعلی بسیار دشوار است. بسیاری از کارشناسان بینالمللی، از جمله، متخصصان اقتصاد کوبا، هیچ فرصتی برای بهبود اوضاع نمیبینند. با این حال، مانوئل ماررو کروز، نخست وزیر کوبا، اظهار داشت که «به عنوان بخشی از برنامۀ دولت، بانک مرکزی کوبا، با هماهنگی سایر سازوکارها، در تلاش است تا یک بازار رسمی، منظم و شفاف ارز را تثبیت کند، که نرخ آن به تدریج و به طور عینی منعکسکنندۀ وضعیت اقتصادی فعلی خواهد بود».
بموازات این، محاکمه غیرعلنی وزیر اقتصاد سابق، الخاندرو گیل، در حال حاضر در جریان است. دفتر دادستان کل او را به جاسوسی، رشوهخواری و اقدامات مضر برای فعالیت اقتصادی، متهم کرده است. گیل از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۴ این سمت را بر عهده داشت و تحت رهبری او بود که اصلاحات پولی عمدهای اجرا شد و نظام ارزی دوگانه را یکپارچه کرد. تا سال ۲۰۲۱، کوبا پزوهای قابل تبدیل با ارزش ۱ به ۱ در برابر دلار و پزو برای مصارف داخلی داشت. قیمت کالاها نیز متفاوت بود: پزو برای شهروندان به طور قابل توجهی ارزانتر از پزوهای قابل تبدیل برای گردشگران بود که بیشتر آنها از کانادا به این جزیره میآمدند و همچنان میآیند. این ساختار به حمایت اقتصادی از شهروندان آسیبپذیر کمک کرد، اما همچنین باعث ایجاد سردرگمی در حسابداری شرکتهای دولتی شد. در نتیجه، این اصلاحات مورد استقبال کوباییها قرار نگرفت. حتی در آن زمان، بسیاری انتظار داشتند که به کاهش ارزش پول منجر شود.
به این ترتیب، رسوایی «El Toque» نه تنها یک مشکل بازار سیاه، بلکه، آسیبپذیری نظامند اقتصاد کوبا را که با موفقیت توسط نیروهای خارجی مورد سوءاستفاده قرار میگیرد، آشکار کرده است. اذعان هاوانا به لزوم اصلاحات فوری داخلی برای بازگرداندن حاکمیت مالی و محافظت از مردم خود در برابر اشکال جدید دخالت خارجی، باید تنها اولین گام در مسیر دشوار بهبودی اقتصادی تحت محاصرۀ ایالات متحده باشد.
٧ آذر-قوس ١۴٠۴
