رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها ۲۰۲۲
دوران جدید قطب‌بندی برای جهان و رسانه‌ها
بیستمین ویرایش رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها که به‌دست گزارش‌گران بدون مرز تهیه شده است، نشان از افزایش دو برابری قطبی شدن رسانه‌ها بر اثر ناگواری اطلاع‌رسانی است، این قطبی شدن رسانه‌ها گسست در درون کشورها را ژرف‌تر کرده است و در سطح جهانی نیز هم منجر به گسست بیشتر در میان کشورهای جهان شده است.
ویرایش ۲۰۲۲ رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها که چگونگی روزنامه‌نگاری را در ۱۸۰ کشور و قلمرو‌های سرزمینی جهان ارزیابی می‌کند، تاثیرات فاجعه‌بار نابسامانی خبری و اطلاعاتی را نشان می‌دهد. فضای رقمی جهانی شده و بی‌قانون که انتشار خبرهای نادرست و پروپاگاندا را تشویق شود.
در نتیجه گسترش رسانه‌های عقیدتی که از «الگوی فاکس نیوز» (Fox News) پیروی می‌کنند، و همچنین گسترش ضداطلاعات که با کارکرد شبکه‌های اجتماعی تقویت شده است، جوامع دموکراتیک با گسست روبه‌رشدی شده‌اند. در جهان نیز در نتیجه عدم تقارن میان جوامع باز با رژیم‌های خودکامه‌ای که رسانه‌های خود را در کنترل دارند و جنگ‌هایی اطلاعاتی و پروپاگاندایی علیه دموکراسی‌ها به راه انداخته‌اند، حکومت‌های دموکراتیک در حال تضعیف هستند. قطبی شدن در این دو سطح موجب افزایش تنش‌ها شده است.
حمله روسیه (۱۵۵) به اوکراین (۱۰۶) در اواخر فوریه نشانگر این روند است. چرا که پیش از درگیری جاری جنگ اطلاعاتی و پروپاگاندا میان آنها در جریان بود. چین (۱۷۵)، یکی از سرکوبگرترین رژیم‌های خودکامه دنیا، از زرادخانه قانونی خود بهره می‌گیرد تا شهروندان خود را محدود و ارتباط آنان را با سایر جهان قطع کند، به ویژه شهروندان هنگ کنگ (۱۴۸) که در رده‌بندی ما فروافتادن قابل توجه‌ای داشته است. رویارویی میان کشورهای با گروه های سیاسی همدست نیزرو به رشد است، همان‌گونه که در کشورهایی چون در هند (۱۵۰) نارندرا مودی (Narendra Modi) با پاکستان (۱۵۷) دیده می‌شود. فقدان آزادی رسانه‌ها در خاورمیانه همچنان بر درگیری میان اسرائیل (۸۶) با فلسطین (۱۷۰) و کشورهای عرب تاثیر می‌گذارد.
قطبی شدن رسانه‌ها باعث تشدید و تقویت گسست داخلی در جوامع دموکراتیک می‌شود، مانند ایالات متحده (۴۲) که با وجود انتخاب رییس‌جمهور جو بایدن (Joe Biden) این گسست عمیق‌تر شده است. افزایش تنش‌های سیاسی و اجتماعی، به ویژه در فرانسه (۲۶) و بلژیک (۲۳)، به دست رسانه‌های اجتماعی و رسانه‌های جدید عقیدتی تقویت می‌شود. سرکوب رسانه‌های مستقل باعث قطبی‌شدن شدید «دموکراسی‌های لیبرال» همچون لهستان (۶۶) شده است به نحوی که مقام‌های دولتی این کشور رسانه‌های همگانی را به کنترل خود درآورده‌اند و سعی می‌کنند رسانه‌های خصوصی را هم «دوباره لهستانی‌سازی» کنند.
سه‌گانه کشورهای اروپای شمالی، یعنی نروژ، دانمارک و سوئد، که در صدر رده‌بندی قرار دارند، به نقش خود به عنوان الگویی دموکراتیک برای شکوفایی آزادی بیان ادامه می‌دهند. در همین حال، مولدوا (۴۰) و بلغارستان (۲۱) هم امسال به لطف تغییر رژیم‌های خود از نمونه‌های برجسته هستند، تغییر رژیم‌هایی که باعث بهبود وضعیت کار روزنامه‌نگاران شد حتی اگر رسانه‌های آنها هنوز در کنترل الیگارش‌ها باشد.
امسال در تعداد بی‌سابقه ۲۸ کشور، وضعیت آزادی رسانه «خیلی بد» رده‌بندی شده است، ۱۲ کشور، از جمله بلاروس (۱۵۳) و روسیه (۱۵۵) در فهرست قرمز رده‌بندی شده‌اند (که یعنی وضعیت آزادی رسانه در آنها خیلی بد است) و بدترین ده کشور دنیا برای آزادی رسانه‌ها شامل میانمار (۱۷۶) می‌شود که با کودتای فوریه ۲۰۲۱ آزادی رسانه‌ها را ده سال به عقب برگرداند، و همچنین می‌توان به چین (۱۷۵)، ترکمنستان (۱۷۷)، ایران (۱۷۸)، اریتره (۱۷۹)، و کره شمالی (۱۸۰) اشاره کرد.
کریستف دلوار (Christophe Deloire) مدیر کل RSF در این باره می‌گوید: «مارگاریتا سیمونیان (Margarita Simonyan)، دبیر کل آرتی (RT) (که نامش قبل راشا تودی (Russia Today) بود)، نظر واقعی خود را در یکی از برنامه‌های رسانه وان تی‌وی (One TV) ابراز کرد وقتی گفت: «هیچ ملت بزرگی نمی‌تواند بدون کنترل بر رسانه‌ها وجود داشته باشد.» ایجاد زرادخانه رسانه‌ای در کشورهای خودکامه حق شهروندان در دسترسی به اطلاعات را نابود می‌کند و همچنین منجر به افزایش تنش‌های جهانی می‌شود که می‌تواند منجر به وقوع بدترین درگیری‌ها و جنگ شود. در داخل کشورها هم «پیروی از الگوی فاکس نیوز» خطری مرگبار برای دموکراسی‌هاست چون پایه‌های همسازی مدنی و بحث و مناظره همگانی با مدارا و بردباری را تضعیف می‌کند. در رویارویی با این موضوع‌ها به تصمیم‌هایی فوری نیاز است و همانطور که انجمن اطلاعات و دموکراسی (Forum on Information and Democracy) پیشنهاد کرده است به «پیمانی جدید برای روزنامه‌نگاری» و تصویب چارچوب حقوقی مناسب آن نیاز داریم که در کشورهای دموکراتیک نظامی را برای حفاظت از اطلاعات در فضای آنلاین فراهم آورد.»
روشی جدید برای تدوین رده‌بندی
RSF در همکاری با کمیته‌ای متشکل از هفت کارشناس* از بخش‌های دانشگاهی و رسانه‌ای، روشی جدید را برای تدوین بیستمین رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها به کار بست.
روش جدید آزادی رسانه‌ها را این گونه تعریف می‌کند: «توانایی کارآمد برای روزنامه‌نگاران، به گونه فردی یا گروهی، برای انتخاب، تولید و انتشار خبرها و اطلاعاتی که به نفع همگان است، بدون هرگونه دخالت سیاسی، اقتصادی، حقوقی و اجتماعی و بدون تهدید امنیت جسمی و روانی خبرنگاران.» برای بازتاب پیچیدگی آزادی رسانه‌ها پنج شاخص جدید برای تدوین رده‌بندی به کار بسته شد: بستر سیاسی، چارچوب قانونی، بستر اقتصادی، بستر اجتماعی و فرهنگی، و امنیت.
در ۱۸۰ کشور و قلمرو سرزمینی ِ رده‌بندی گزارش‌گران بدون مرز، این شاخص‌ها بر مبنای نظرسنجی درباره موارد نقض آزادی رسانه و آزار روزنامه‌نگاران و رسانه‌ها، و مطالعه کیفی پاسخ‌های صدها کارشناس آزادی رسانه‌ها به این نظرسنجی با ۱۲۳ پرسش به انتخاب گزارش‌گران بدون مرز (از روزنامه‌نگاران، دانشگاهیان، و مدافعان حقوق بشر) سنجیده شد. پرسش‌ها نیز در این ویرایش به روز شدند تا چالش‌های جدید، از جمله چالش‌های مرتبط با رقمی شدن رسانه‌ها، را بهتر لحاظ کنند.
با توجه به این روش جدید به هنگام مقایسه رده‌بندی ۲۰۲۲ با امتیازهای سال ۲۰۲۱ باید ریزبینی وهسیاری بیشتری داشت . جمع‌آوری اطلاعات گزارش امسال در آخر ژانویه ۲۰۲۲ متوقف شد، اما اطلاعات جدید کشورهایی که وضعیت آنها تغییر جدی کرده بود (مانند روسیه، اوکراین و مالی) از ژانویه تا مارس ۲۰۲۲ نیز به روز شد.
