بسترهای سیاسی و اقتصادی گسترش روابط افغانستان و تاجیکستان
تقویت همکاری‌های «کابل» و «دوشنبه» امری اجتناب‌ناپذیر بوده ولی حضور طالبان و دیگر شبه‌نظامیان تهدیدی جدی برای امنیت ملی تاجیکستان در مرزها است.
روابط دیپلماتیک بین تاجیکستان و افغانستان در سال 1992 برقرار و 2 کشور بیش از 80 سند همکاری در بخش‌های مختلف به امضا رساندند.
در پی سرنگونی طالبان در افغانستان در سال 2001، بخش‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی روابط گسترش یافت و کمیسیون مشترک در حوزه همکاری‌های اقتصادی، تجاری و.. بنیان نهاده شد.
در سال‌های گذشته هم روابط سیاسی بین افغانستان و تاجیکستان سال‌های بدون افت و خیز را طی کرده است.
چنانچه در گذشته عبدالله نیز جایگاه تاجیکستان در سیاست خارجی افغانستان را «بسیار مهم» ارزیابی کرد و نخستین سفر خارجی پس از انتخابات رئیس اجرایی حکومت وحدت ملی افغانستان را به تاجیکستان داشت.
در این بین از یک طرف تاجیکستان یکی از همسایه‌های بسیار نزدیک، همزبان و هم فرهنگ افغانستان است و از اهمیت خاصی برخوردار است. در بعد دیگر، باید گفت دولت تاجیکستان در سال‌های گذشته همواره کوشیده تا دامنه مناسبات روابط خود با کابل را گسترش دهد.
در این چارچوب پیوندهای نژادی، زبانی، فرهنگی مشترک موجب نگاه ویژه به افغانستان شده است. در این میان حضور 2 کشور در سازمان‌هایی چون «اکو»، «همکاری اسلامی»، «سیکا» و .. می‌تواند به دامنه همکاری‌ها بیفزاید.
در شرایط کنونی نیز با عضویت افغانستان در «شانگهایم و نگاه 2 جناح دولت وحدت ملی افغانستان در مورد روابط بهتر با ایران، روسیه و هند عملا دایره پیوندهای 2 کشور بیشتر شده است.
فرصت‌های همکاری امنیتی
در واقع فرصت‌های همکاری امنیتی 2 کشور در چند حوزه قابل طرح و بررسی است:
در بخش نخست باید دانست که هر چند دوشنبه در افغانستان آزاد، آرام، باثبات و رو به رشد ذینفع است اما 2 کشور فارسی زبان تاجیکستان و افغانستان، حدود یک هزار و 400 کیلومتر مرز مشترک دارند و در طول 2 دهه گذشته تجربیات تلخی از تروریسم و نامنی را چشیده‌اند.
در این میان از آنجا که امنیت ملی تنها در چهارچوب مرزهای بین المللی‌اش محدود نیست و امنیت ملی جمهوری تاجیکستان با امنیت و ثبات در کشورهای منطقه و به ویژه افغانستان گره خورده است.
چنانچه در یک سال گذشته هم ناامنی در بخش‌هایی از ولایت‌های «بدخشان»، «تخار» و «قندوز»، دوشنبه را نگران کرده است.
علاوه براین تروریست‌های بیگانه در کنار طالبان در این ولایت‌ها و حضور برخی گروه‌های تندرو از آسیای میانه از جمله تاجیکستان، به نوعی تهدید امنیتی شمرده می‌شوند.
در این شرایط حضور طالبان در برخی از مناطق مرزی با تاجیکستان هنوزهم سنگین است و می‌تواند از طریق برخی مناطق چون «جنگل» وارد تاجیکستان شوند و مرزهای جنوبی را دچار التهاب و آشوب کرده و آسیب‌هایی را به تاجیکستان وارد کنند.
بنابراین تقویت همکاری 2 کشور در این حوزه امری گریز ناپذیر و حضور طالبان و دیگر شبه‌نظامیان تهدید جدیی برای امنیت ملی تاجیکستان در مرزها است.
در بعد دیگری باید گفت بخش عمده مرز 1344 کیلومتری تاجیکستان و افغانستان کوهستانی بوده و تامین امنیت این مرز و مساله ورود فزاینده مواد مخدر به تاجیکستان تهدیدی برای تاجیکستان و کشورهای آسیای مرکزی است.
در این بین با توجه اینکه افغانستان بزرگترین تولیدکننده مواد مخدر در جهان است؛ سیل مواد مخدر از افغانستان به تاجیکستان تهدید بزرگی است و منافع ملی تاجیکستان اقتضا می‌کند که به همکاری با کابل بیاندیشد.
در همین راستا رهبران افغانستان و تاجیکستان نسبت به افزایش همکاری‌ها میان 2 کشور برای بالا بردن سطح امنیت مناطق مرزی و اهمیت نیاز به همکاری‌های امنیتی میان و ایجاد شرایطی مطلوب در مناطق مرزی برای ثبات، دوستی و همکاری و مبارزه با تروریسم و افراط‌گرایی تاکید کرده و قرار است تاجیکستان به زودی کنسولگری‌های خود را در «بدخشان» و «قندوز» فعال سازد.
فرصت‌های اقتصادی
در سال‌های اخیر هر چند تجارت بین افغانستان و تاجیکستان افزایش یافته و به 104 میلیون دلار رسیده است.
اما ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های موجود اقتصاد 2 کشور بسیار گسترده‌تر است؛ در این حال هر چند در سال گذشته هم با گسترش فعالیت طالبان در شمال افغانستان به خصوص ولایت «قندوز »تجارت و ترانزیت بین افغانستان و تاجیکستان 36 درصد کاهش یافته اما پیوندهای گوناگون 2 کشور و نیازهای متقابل در در عرصه‌هایی چون انرژی برق، کشاورزی، دامداری و آموزش می‌تواند بسترهای مهمی برای گسترش روابط فراهم کند.
چنانچه در سفر أخیر «محمد اشرف غنی» رئیس جمهور افغانستان نیز پیمان و تفاهمنامه‌هایی در بخش‌های اقتصادی و همکاری‌های منطقه‌ای امضا شد.
در بعد دیگر در شرایط کنونی نیز پروژه کاسا – 1000 یا طرح انتقال برق قرقیزستان و تاجیکستان از مسیر افغانستان به پاکستان رسما افتتاح شد.
این طرح از یک سو با عبور از 6 ولایت و فاصله 562 کیلومتر از خاک افغانستان، به پاکستان منتقل می‌شود و بقیه در ولایت‌های جنوبی افغانستان توزیع خواهد شد.
از سوی دیگر نیز منافع 45 میلیون دلار افغانستان از ناحیه حق عبور این پروژه و 250 ملیون دلاری تاجیکستان از قبل صادرات نصیب 2 کشور خواهد شد و جدا از تحکیم و پیوند بیشتر روابط افغانستان با کشورهای آسیای میانه و پاکستان یکی از رویاهای حکومت وحدت ملی ( اتصال آسیای میانه به جنوب آسیا ) تحقق خواهد یافت.
در کنار این نیز بخشی از کمبود برق افغانستان در کنار پروژه توتاپ (انتقال انرژی برق 500 وات کشور ترکمنستان به افغانستان) برآورده خواهد شد.
در این میان باید توجه داشت که اگر برنامه‌های بزرگ اجرای طرح های جاده‌ای و راه آهن، لوله‌های آب و گاز، خطوط انتقال برق ، احداث راه آهن تاجیکستان – افغانستان – ترکمنستان و پروژه‌هایی بزرگ منطقه‌ای مانند چین – قرقیزستان، – تاجیکستان – افغانستان – ایران و کاسا هزار به انجام رسد گام‌های مثبتی در جهت رشد اقتصادی و افزایش درآمدهای 2 کشور برداشته خواهد شد.
