کیش و مات واشنگتن
نویسنده: اسرائل شامیر (Israel Shamir)، روزنامه نگار مترجم: سایت «۱۰ مهر»برگرفته از : راشا تودی (روسی)، ۳۰ مارس ۲۰۲۱
پیش‌بینی چگونگی اجرای توافق‌نامۀ چین و ایران دشوار است. تهران و پکن بارها و بارها برنامه‌های روشنی را اعلام کرده‌اند، اما بعداً هیچکدام به بار ننشست. شاید این بار، واقعاً، نفت ایران به چین سرازیر شود و اقتصاد ایران بتواند نفس بکشد. عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای و حتی در اتحادیۀ اقتصادی آوراسیا یک گام بزرگ و مهم خواهد بود. نجات ایران می‌تواند اقتصاد سوریه را نیز که تحت فشار تحریمهای آمریکا ویران شده، نجات دهد. شرایط دشوار است، اما پویایی مثبت است.
دو دشمن برجستۀ ایالات متحدۀ آمریکا، ایران و چین، توافق‌نامۀ همکاری ٢۵ ساله در عرصه‌های سیاسی، راهبردی و اقتصادی منعقد کردند و به واشنگتن کیش دادند. این یک صاعقه در وسط آسمان آبی بود!
دولت جو بایدن پس از به قدرت رسیدن کاملاً آرامش یافت؛ این دولت تصور می‌کرد که در دورۀ سلطۀ کامل آمریکا به‌سر می‌برد و می‌تواند با جسارت به رئیس‌جمهور روسیه تهمت بزند، چین را نکوهش نموده و از ایران سرقت کند. برای ایران به‌ویژه دشوار بود: ایالات متحدۀ آمریکا پنجۀ خود را روی دارایی‌های ایران در بانک‌های غربی گذاشت، استفاده از دلار به‌عنوان ارز جهانی در محاسبات بین‌المللی و فروش نفت را ممنوع کرد. اگرچه از نظر تئوری بایدن تمایل خود را برای بازگشت به توافق هسته‌ای که ترامپ از آن خارج شده است، اعلام کرد، اما در عمل از ایران خواست تا «بپذیرد، تسلیم شود و سپس، ببینیم». ایران آماده بود در صورت لغو کامل تحریمهای ایالات متحده به کلیۀ تعهدات خود پایبند باشد. بایدن اما پیشنهاد کرد که بخش کوچکی از وجوه مصادره شدۀ ایران («منجمد شده») را بدهد و تحریم‌ها را فقط پس از مذاکرات تازه، گسترش توافق هسته‌ای، ممنوعیت توسعۀ برنامۀ موشکی، عدم حمایت از سوریه، «حزب‌الله» و عراق لغو کند. یعنی بایدن همان مسیر ترامپ را در پیش گرفت، اگرچه برخلاف وی صحبت کرد.
و در اینجا وزیر خارجه چین وانگ یی، که همین روزها آمریکایی‌ها را در آلاسکا داغ کرد، به تهران رفت و برنامۀ همکاری ٢۵ ساله با ایران را امضاء کرد. این، یک حرکت قوی بود. آمریکایی‌ها تصور می‌کردند، که همۀ کارت‌های برنده را در دست دارند، اما خلاف آن ثابت شد. از گسترش قابل توجه و متعدد تجارت بین دو کشور، از کنار گذاشتن دلار در تسویه حساب‌های متقابل و از اقدامات مشترک در زمینۀ دفاعی سخن می‌رود. این، یک توافق قوی است. به‌قدری قوی که مهاجرین ایرانی مقیم آمریکا فریاد می‌زنند: ملاها ایران را به چین فروختند (و می‌بایست به‌طور مجانی به آمریکا تقدیم می‌کردند). از این فقط می‌توان استقبال کرد. کشورهایی مانند روسیه، ایران، چین، ترکیه که سلطه‌گر جهانی دیروز علیه آنها اسلحه می‌کشید، برای این که آنها را تک تک خفه نکنند، باید اشتراک مساعی داشته باشند.
لازم به یادآوری است که روسیه ٢٠ سال پیش با چین توافق نامۀ ده ساله منعقد کرد و از آن زمان دو بار آن را به مدت پنج سال تمدید کرد و قرار است چند روز دیگر، در سفر سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه به تهران، توافق‌نامۀ جدیدی بین روسیه و ایران آماده شود. روسیه از روابط متقابل ایران و چین آگاه است و این موضوع در سفر اخیر سرگئی لاوروف (هفتۀ گذشته) به پکن مورد بحث قرار گرفت. بنابراین، دلیلی برای نگرانی وجود ندارد.
محتوای توافق‌نامه بین پکن و تهران به‌طور قطع روشن نیست. علنی کردن همۀ کارت‌ها در شرایط رویارویی با ایالات متحدۀ آمریکا خطرناک است و به این دلیل، سند برنامه مخفی ماند. چین نیز مانند روسیه سعی می‌کند تقابل با آمریکا را به حداقل برساند. چین به‌رغم اقتصاد قدرتمند خود حتی محتاط‌تر از روسیه عمل می‌کند.
به‌خاطر داریم که چین از اعطای پناهندگی به ادوارد اسنودن، مأمور اطلاعاتی فراری آمریکا امتناع ورزید. اما روسیه علیرغم اعتراض واشنگتن او را پذیرفت.
و البتّه چین تاکنون در رابطه با ایران با احتیاط عمل کرده است. پس از آنکه ترامپ تحریمهای غیرقانونی یک‌جانبه علیه ایران وضع کرد، خرید نفت ایران توسط چین ٩٠٪ کاهش یافت و به ٣٪ از کل واردات نفت چین رسید. چین از بیم تحریمهای آمریکا به جای نفت ایران، از عربستان سعودی و امارات نفت خرید. چین همچنین در حال توسعۀ همکاری‌های نظامی و اطلاعاتی با اسرائیل، دشمن اصلی منطقه‌ای ایران است. بنابراین، توافق جدید تحول اساسی در پکن را رقم می‌زند.
با این حال، وزرای خارجه چین و ایران با تأکید بر اهمیت توافق هسته‌ای، پایبندی به اصول آن را اعلام نموده و از اظهار تمایل بایدن به بازگشت به توافق هسته‌ای استقبال کردند. به این معنی که آنها سعی کردند تحریک نکنند. و در جبهۀ مبارزه با کروناویروس، توصیه‌های بایدن را به کار بستند ــ با ماسک عکس گرفتند و آرنج به هم ساییدند ــ هر چند که در زمان ترامپ بدون ماسک عکس گرفتند و دست دادند. چین به ایران وعده داد چند صد هزار آمپول واکسن چینی تحویل دهد.
ایالات متحده واکنش واضحی به توافق‌نامۀ چین و ایران نشان داد. اگر چه قبل از آن به‌نظر می‌رسید آنها هیچ عجله‌ای ندارند، اما پس از آن بلافاصله از خواب بیدار شدند و پیشنهاد دادند که به استقبال ایران بروند. آنها پیشنهاد کردند مذاکرات با ایران آغاز شود، برخی از تحریم‌ها به‌شرطی لغو شود که ایران، طبق طرح آمریکا، غنی‌سازی ٢٠ درصد اورانیوم را باید متوقف کند. این سومین پیشنهاد رژیم بایدن به ایران است. اولی تمسخر بود: «ما بخشی از پول شما را می‌دهیم و شما شروط ما را به‌طور کامل اجرا کنید». دوم: «ما برخی از تحریم‌ها را لغو می‌کنیم و شما شروط ما را به‌طور کامل اجرا کنید». سوم: «ما برخی از تحریم‌ها را لغو خواهیم کرد، اما شما از تصفیۀ اورانیوم صرفنظر کنید و پشت میز مذاکره بنشینید».
هنوز ایران سرسختانه از مذاکره امتناع می‌کند. تهران می‌گوید تا زمانی که آمریکا همۀ تحریم‌ها را لغو نکرده و پول ایران را پرداخت نکند، هیچ موضوعی برای مذاکره وجود ندارد. اگر زمانی این اتفاق بیفتد، ایران به شرایط توافق سال ٢٠١۵ بازمی‌گردد. توافق با چین اعتماد به نفس ایران را تقویت کرد. ایالات متحده نگرانی خود را ابراز کرده است. زمان زیادی تا عادی شدن روابط باقی نمانده است ــ در ماه مه، مهلت سه‌ماهۀ مورد توافق آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای و ایران پایان می‌یابد، انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران تابستان امسال برگزار می‌شود و در پاییز ایالات متحده بدون تصویب سنای ایالات متحده قادر به بازگشت به این معامله نخواهد بود. یعنی این رقص دیپلماتیک باید قبل از تابستان پایان یابد.
در متن این اوضاع، اختلافات ایران و اسرائیل تشدید می‌شود. مقام اسرائیلی در سفر اخیر خود به مسکو، به‌طور غیررسمی گفت که بازسازی توافق هسته‌ای سال ٢٠١۵ یک دلیل برای جنگ است، بهانه‌ای برای جنگ از نظر تل‌آویو. اسرائیلی‌ها اعتراف کردند که زیردریایی‌هایشان ده‌ها تانکر ایرانی را مین‌گذاری و منفجر کرده و این باعث خسارت چند میلیارد دلاری به ایران شده است. به گفتۀ اسرائیل، ایرانیان با حملۀ موشکی به کشتی تجاری یک تاجر اسرائیلی مقابله به مثل کردند ــ هر چند ایران این موضوع را انکار می‌کند. در ایالات متحده، شاهین‌های دموکرات تا زمانی که اسرائیل به آنها چراغ سبز نشان ندهد، مخالف آشتی با ایران هستند.
همان‌طور که سربازان انقلاب شعار می‌دهند، پیشرفت اتفاق می‌افتد، همه چیز به‌خوبی پیش می‌رود. پیش‌بینی چگونگی اجرای توافق‌نامۀ چین و ایران دشوار است. تهران و پکن بارها و بارها برنامه‌های روشنی را اعلام کرده‌اند، اما بعداً هیچکدام به بار ننشست. شاید این بار، واقعاً، نفت ایران به چین سرازیر شود و اقتصاد ایران بتواند نفس بکشد. عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای و حتی در اتحادیۀ اقتصادی آوراسیا یک گام بزرگ و مهم خواهد بود. نجات ایران می‌تواند اقتصاد سوریه را نیز که تحت فشار تحریمهای آمریکا ویران شده، نجات دهد. شرایط دشوار است، اما پویایی مثبت است.
