کریدور انرژی روسیه و ایران درد سر برای واشنگتن
ولادیمیر پراخواتیلوف (VLADIMIR PROKHVATILOV)
ا. م. شیری- هر چه در مورد روابط ایران و روسیه و حتی در باره واقعیت‌های خود روسیه یا اتحاد شوروی مطالب بیشتر تهیه و منتشر می‌کنم، بیش از همان نسبت ابعاد دهشتناک نفوذ سیاسی، ایدئولوژیک، فرهنگی و حتی اخلاقی آنگلوساکسون‌ها در جامعۀ ایرانی که در قالب‌های جعل، دروغ، توهین، فحاشی، بی‌ادبی تجلی می‌یابد، آشکارتر می‌شود. آخر و عاقبت ایران بخیر باد!
***
طرح‌های مشترک بین روسیه و ایران را واشنگتن از نزدیک زیر نظر گرفته است
مجتبی دمیرچی‌لو، مدیرکل ادارۀ آوراسیا در وزارت امور خارجۀ ایران در ١١ ماه مه پیشنهاد کرد یک کریدور انرژی از روسیه از طریق ایران به خلیج فارس ایجاد شود.
وی افزود: امکان استفاده از زیرساخت‌های موجود و ایجاد زیرساخت‌های جدید برای ورود به بازارهای منطقه باید مورد توجه قرار گیرد. در بیست و هشتمین نمایشگاه بین‌المللی نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی ایران (نمایشگاه نفت ایران ٢٠٢۴) همکاری‌های سازنده در این زمینه آغاز شده و چشم‌انداز روشنی داریم.
او همچنین خاطرنشان کرد: ایران و کشورهای منطقه در زمینۀ صادرات، تبادل و ترانزیت منابع انرژی همکاری می‌کنند.
به گفتۀ مجید چگینی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران، پیشنهاد ایجاد «هاب انرژی بین مسکو و تهران» تابستان گذشته از سوی طرف روسی مطرح شد.
چگینی که معاون وزیر نفت ایران نیز هست، گفت: توافق‌هایی در این زمینه حاصل شده و مذاکرات در سطح کارشناسی بین مقامات دو کشور ادامه دارد.
جواد اوجی، وزیر نفت ایران، پیشتر در حاشیۀ هشتمین سمینار بین‌المللی اوپک در وین گفت که تهران مذاکرات با مسکو برای ایجاد هاب گازی را مثبت ارزیابی می‌کند. اوجی گفت: ایران در نظر دارد با مشارکت روسیه، قطر و ترکمنستان هاب گازی در منطقه صنعتی عسلویه واقع در استان بوشهر در ساحل شمالی خلیج فارس ایجاد کند.
اگر توافقات بین روسیه و ایران برای ایجاد کریدور انرژی اجرایی شود، ایران می‌تواند سالانه تا ٢٠ میلیارد متر مکعب گاز از روسیه دریافت کند.
سایمون واتکینز، تحلیلگر مالی در مقالۀ خود در پورتال OilPrice.com نوشت: «دو بیانیۀ پیاپی در روزهای هفته گذشته در صورت رسیدن به مرحله اجرا، می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای برای امنیت خاورمیانه و غرب در سال‌های آینده داشته باشد. یکی از آن‌ها پیشنهاد ایران برای ایجاد «کریدور انرژی» از روسیه به خلیج فارس در ١١ ماه مه و دیگری، بیانیۀ ترکیه در ١٢ مه مبنی بر تمایل به خرید گاز و نفت بیشتر از ایران و امکان ترانزیت بعدی این منابع به اروپای شرقی از طریق آن کشور بود. به عبارت ساده‌تر، این رویدادها دو پیامد خواهند داشت. اول، روسیه قادر خواهد بود با استفاده از سازوکارهای طولانی مدت ایران برای جلوگیری از تحریم جریان گاز و نفت – هم به ترکیه و سپس به اروپای جنوبی و شرقی و از طریق عراق به سایر نقاط جهان – بسیاری از محدودیت‌های بین‌المللی فعلی را دور بزند. ثانیاً، ایران می‌تواند به توسعۀ «پل زمینی» مورد انتظار خود از تهران به دریای مدیترانه سرعت بخشد».
ایجاد کریدور انرژی روسیه-ایران-خلیج فارس بخشی از یک پروژه بزرگتر است که کشورهای خاورمیانه و در وهلۀ اول، سوریه را در بر می‌گیرد.
مجتبی دمیرچی‌لو طی سخنرانی خود در نمایشگاه نفت ایران ٢٠٢۴ تأکید کرد: «باید امکان استفاده از زیرساخت‌های موجود و ایجاد زیرساخت‌های جدید برای دستیابی به بازارهای منطقه بررسی شود. همکاری‌های سازنده [با روسیه] در این زمینه آغاز شده است».
«شاید در روح پاسخ مستقیم به این توافق، روسیه به ایران گفته است که ساخت زیرساخت‌های منطقه‌ای در ایران و سپس در عراق و ترکیه با انجام کارهای مشابه در سوریه تشدید خواهد شد. این به معنای ایجاد دو پل زمینی احتمالی برای ایران از سرزمین اصلی تا سواحل دریای مدیترانه – یکی در جنوب شرقی ترکیه و دیگری در شمال غربی سوریه است. سایمون واتکینز می‌نویسد، مکانیسم کلیدی برای دستیابی به این هدف، بازسازی برنامه‌ریزی شدۀ خط لولۀ نفت عراق-سوریه به طول ٨٢۵ کیلومتر است که منطقه کرکوک عراق را به بندر بانیاس سوریه در دریای مدیترانه وصل می‌کند.
خط لولۀ نفت کرکوک – بانیاس در دهۀ ۵٠ قرن گذشته احداث گردید. پمپاژ روزانه ٣٠٠ هزار بشکه نفت از میادین شمالی عراق به یک پالایشگاه نفت در شهر حمص سوریه و از آنجا به پایانۀ مدیترانه در بندر بانیاس را تضمین کرد.
در پایان قرن گذشته، خط لولۀ نفت بمدت تقریبا ٢٠ سال غیر فعال بود. در سال ٢٠٠٠ مجدداً مورد استفاده قرار گرفت، اما در نتیجۀ بمباران آمریکا در طول جنگ عراق در سال ٢٠٠٣ از دور خارج شد.
پروژۀ احیای خط لولۀ گاز در اسرائیل و کردستان عراق به طور جدی با مخالفت روبرو شد. زیرا، نفت این منطقۀ خودمختار عراق سال‌ها از طریق بنادر جیهان و اسکندرون ترکیه به اسرائیل و سایر کشورها صادر می‌شد. نفت از کرکوک به حیفا به اسرائیل پمپ می‌شد و چنین «ارتباطاتی» بین کردستان عراق و اسرائیل تا همین اواخر برقرار بود. بر این اساس، فشارهای زیادی برای حذف طرف روسی از مشارکت در پروژۀ احیای خط لولۀ کرکوک-بانیاس وارد شد.
سایمون واتکینز می‌نویسد: «مقامات ارشد دولت عراق، وزارت نفت و شرکت‌های انرژی در اکتبر ٢٠٢٣ موافقت کردند که کار روی خط لوله را از سر گیرند و پس از آن بحث‌های مفصلی در مورد زمان‌بندی کار و هزینه‌های بازسازی انجام شود. یک منبع ارشد در صنعت نفت که از نزدیک با وزارت نفت عراق همکاری می‌کند، در مصاحبۀ اختصاصی به OilPrice.com تأئید کرد که بحث‌ها در مورد این پیوند زیرساختی کلیدی بین عراق و سوریه نه تنها شامل عراقی‌ها، بلکه ایرانی‌ها و روس‌ها را نیز شامل می‌شود».
ایجاد کریدور انرژی روسیه-ایران-خلیج فارس، همراه با احیای خط لولۀ نفت کرکوک-بانیاس، به روسیه اجازه می‌دهد تا نفوذ انرژی خود را به بالکان و جنوب اروپا، به عنوان بخشی از شاخۀ اقتصادی آینده، گسترش دهد و آن‌ها را از غرب دور نماید و آمریکا را به گردن گداهای انرژی زیانبار آلمان و انگلیس آویزان کند.
روسیه همزمان با پروژه‌های انرژی، در حال اجرای پروژۀ حمل و نقل شمال- جنوب، شامل ایجاد بزرگترین بزرگراه حمل و نقل به طول ۶ تا ٨ هزار کیلومتر است که با به هم وصل کردن بخش اروپایی روسیه، امکان دسترسی به خلیج فارس را فراهم می‌کند. در ماه مه گذشته، آندری بلائوسف، معاون اول آن وقت نخست وزیر فدراسیون روسیه در سخنرانی خود در چهاردهمین مجمع بین‌المللی اقتصادی «روسیه- دنیای اسلام» در کازان خاطرنشان کرد: «شرکت‌کنندگان مستقیم این پروژه، کشورهای اطراف خزر – قزاقستان، ترکمنستان، آذربایجان، روسیه و ایران هستند. اما طیف وسیع‌تری از کشورها شامل کشورهای حوزۀ خلیج فارس، هند، چین، کشورهای آسیای جنوب شرقی، پاکستان و بسیاری دیگر ذینفعان همین پروژه هستند».
موارد زیر از جمله مهم‌ترین مسائل در توسعۀ کریدور هستند:
ــ توسعۀ زیرساخت‌های ریلی مسیر؛
ــ توسعۀ زیرساخت‌های جاده‌ای و پست‌های بازرسی در سراسر مرز دولتی؛
ــ تضمین حمل و نقل بی‌نقص و ایمن؛
ــ ایجاد شرایط نظارتی کافی برای حمل و نقل کالا.
بلائوسوف همچنین، توافقنامۀ احداث بزرگترین بخش راه آهن شاخۀ غربی پروژۀ آستارا – رشت بین فدراسیون روسیه و جمهوری اسلامی ایران را در ١٧ مه ٢٠٢٣ ( ٢٧ اردیبهشت ١۴٠٢) امضا کرد.
پروژه‌های انرژی و حمل و نقل روسیه و ایران را واشنگتن از نزدیک زیر نظر گرفته است. سایمون واتکینز صراحتاً می‌گوید: «کریدور جدید انرژی بین روسیه و ایران، خطرات زیادی برای غرب دارد».
مجلۀ مؤسسۀ آمریکایی «آسیای مرکزی و قفقاز» (تأسیس شده توسط فردریک استار، مبدع مفهوم «آسیای مرکزی بزرگ»)، با نگرانی در مورد گزارش‌های اخیر «توافق‌های انرژی روسیه و ایران» اظهار نظر می‌کند و خاطرنشان می‌سازد که تبادل نفت و گاز بین روسیه و ایران در چارچوب کریدور انرژی انجام خواهد گرفت و همکاری با قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان شرط اصلی اجرای آن است.
معمار استراتژی آمریکا در آوراسیا با اشاره به اینکه تحریم‌های آمریکا علیه ایران در دولت جو بایدن همان شدت فشار حداکثری را ندارد که در دوران ترامپ داشت، خاطرنشان می‌سازد که «تشدید تحریم‌ها می‌تواند اجرای پروژه‌های روسیه و ایران را که باعث تضعیف نفوذ آمریکا می‌شوند، پیچیده کند».
با این حال، تجربۀ جهانی در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که تحریم‌های آمریکا علیه ایران و روسیه به اهداف خود نمی‌رسد. اما اقتصاد متحدان آمریکا را تضعیف می‌کند.
نقل از: بنیاد فرهنگ راهبردی
١٧ خرداد- جوزا ١۴٠٣
