چشم‌انداز دگرگونی سیاست ایران پس از درگذشت رئیسی
دمیتری مینین (DMITRY MININ)
ا. م. شیری
نیروهای علاقه‌مند به بی‌ثباتی جمهوری اسلامی ایران به نتیجه خلاف رسیده‌اند
علل سقوط هلیکوپتر آمریکایی بل- ٢١٢ که منجر به جان باختن ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور و حسین امیر عبداللهیان، وزیر امور خارجۀ ایران شد، حتی پس از تشییع جنازۀ آن‌ها همچنان ناروشن است. بر اساس اعلام ستاد کل نیروهای مسلح ایران، هیچ اثری از تأثیر خارجی بر روی بالگرد مشاهده نشد. در عین حال، خدمه هیچ مشکلی را گزارش نکردند. تنها چیزی که باقی می‌ماند، خرابی ناگهانی تجهیزات حیاتی بالگرد است که یا به دلیل کهنه‌گی و فرسودگی آن در اثر تحریم‌های چندین سالۀ آمریکا و یا در نتیجۀ نقص عمدی وارد شده در آن امکان‌پذیر است. عموم مردم ایران، و همچنین کارشناسان زیادی در خاورمیانه در مجموع، به احتمال زیاد طرفدار نسخۀ دوم هستند، اما اثبات آن بسیار دشوار است. چنین کاری را فقط افراد حرفه‌ای در حوزۀ تخصصی خود می‌توانند انجام دهند. مثلاً، افراد سازمان سیا یا موساد، و آن‌ها می‌دانند چگونه ردپای خود را پنهان کنند.
به هر حال، در اطراف ایران که یک بازیگر مهم در صحنۀ سیاسی منطقه و جهان است، در حال حاضر پیش‌بینی‌های مختلفی دربارۀ نتیجۀ انتخابات ریاست‌جمهوری جدید که برای ٢٨ ژوئن [٨ تیر ماه] تعیین شده است، انجام می‌شود. تغییرات احتمالی در حدود و ثغور کلی قدرت ایران با توجه به نقش ویژۀ مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در آن و چشم‌انداز دگرگونی سیاست خارجی تهران مورد تحلیل قرار می‌گیرد.
به ویژه آمریکا و اسرائیل علاقه‌مندی خود را به آشفتگی در ایران و انتقال قدرت در آنجا، اگر نه به اتکاء نیروهای آشکارا طرفدار غرب، بلکه، حداقل با تکیه بر محافظه‌کاران تا اصلاح‌طلبان معتدل‌تر به رهبری طایفه لاریجانی پنهان نمی‌کنند. رسانه‌های غربی این نسخه را به طور گسترده تبلیغ می‌کنند که در پس سقوط هلیکوپتر، مبارزۀ داخلی بر سر قدرت پنهان است. بخصوص اینکه رئیسی به عنوان یکی از نامزدهای جانشینی آیت‌الله خامنه‌ای (٨۵ ساله) و ظاهراً رقیب مجتبی، پسر آیت‌الله خامنه‌ای گمان می‌شد.
غرب جدا کردن این کشور از چین و روسیه را هدف اصلی راهبردی خود در خصوص تغییرات احتمالی در سیاست رهبری آینده ایران قرار داده است. همسایگان منطقه امیدوارند که روند اخیر تهران در جهت عادی‌سازی روابط با آن‌ها ادامه یابد و حمایت ایران از جوامع شیعه در آن‌ها متوقف شود.
تا کنون، چیدمان جدید نیروهای سیاسی در کشور و اولین اظهارات مقامات پس از این فاجعه حاکی از آن است که روابط سال‌های اخیر ایران با شرکای مسکو و پکن و سایر کشورهای بریکس را چیزی تهدید نمی‌کند. حتی نزدیکی‌های جدید با همسایگان خاورمیانه‌ای برنامه‌ریزی شده است. اما، غربی‌ها دلیلی برای نگرانی دارند. و آن اینکه اگر واقعاً می‌خواستند در ایران کسی را بترسانند، همانطور که حادثۀ اخیر نشان داد، احتمالاً به نتیجه کاملاً خلاف رسیدند.
محافل حاکم ایران توانایی خود را برای تحکیم سریع و کنترل مطمئن اوضاع در کشور نشان دادند. محمد مخبر، معاون اول رئیس جمهور، جانشین موقت رئیس جمهور متوفی، به محافظه‌کاری و سیاست ضدغربی شدیدتر مشهور است. مخبر ۶٨ ساله که دارای دکترای حقوق بین‌الملل است و نقش مهمی در تلاش‌های ایران برای دور زدن تحریم‌های غرب بر صنعت نفت این کشور داشت، در طول جنگ ایران و عراق در دهۀ ١٩٨٠ به عنوان افسر در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی خدمت می‌کرد.
مخبر که مشخصاً در انتخابات ریاست جمهوری آتی شانس بیشتری دارد، در اولین گام‌های خود، بُردار اصلی استراتژی سیاست خارجی خود مشتمل بر آشتی کامل با همسایگان، حفظ و تقویت روابط با شرکای راهبردی و مخالفت قاطع با غرب را نشان داد. رئیس جمهور موقت گفت: «غرب آسیا به تقویت روابط ایران و عربستان نیاز فوری دارد». به ویژه، وی هنگام دریافت پیام تسلیت محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، به وی گفت که «روابط ایران و عربستان سعودی مهمترین روابط برای جهان اسلام است». به گفتۀ وی، «با وجود مخالفت برخی قدرت‌ها، روابط ما به سطح خوبی رسیده و منطقه به چنین روابطی به شدت نیاز دارد». شاهزاده محمد نیز ضمن موافقت با وی، دعوت او برای سفر به ایران در آیندۀ نزدیک را پذیرفت. بدیهی است که این سفر، عادی‌سازی نهایی روابط بین دو کشور «سنگین وزن» منطقه را رقم خواهد زد.
علی باقری کنی، عهده‌دار موقت وظایف وزیر امور خارجه نیز به همین خط پای‌بند است، با بحرین که قبلاً با تهران دشمنی داشت، در مورد برقراری روابط دیپلماتیک مذاکره کرد (در بحرین با اکثریت جمعیت شیعه، سلسلۀ سنی حاکم است). عبداللطیف الزیانی، وزیر امور خارجۀ بحرین که در مراسم سوگواری شرکت داشت، آمادگی خود را برای این امر تأئید کرد.
باقری کنی همچنین با همتای روس خود، سرگئی لاوروف که با وی تماس گرفت، دربارۀ برنامه‌های همکاری دوجانبه و چندجانبه با او گفت‌وگو کرد. به گفتۀ وی، مسیر به سوی نظم جهانی عادلانۀ مبتنی بر چندقطبی همچنان انتخاب راهبردی ایران و روسیه خواهد بود. به این ترتیب، او گمانه‌زنی‌های غرب مبنی بر این را که اتحاد تهران و مسکو تقریباً انتخاب شخصی رئیس جمهور فقید، رئیسی است و در آینده ممکن است متزلزل شود، رد کرد.
علاوه بر این، باید در نظر داشت که محمد مخبر، سرپرست ریاست جمهوری ایران، همواره از توسعۀ شراکت و روابط نزدیک ایران با روسیه حمایت نموده و رئیس هیئت ایرانی در مذاکرات موفق در مورد جوانب نظامی همکاری بین دو طرف در سال ٢٠٢٢ بود.
ظاهرا اتفاقی نیست که در رسانه‌های ایران گزارش‌هایی در خصوص برنامه‌ریزی جمهوری اسلامی برای افزایش ۵۰ درصدی صادرات محصولات نظامی خود و ورود به ده کشور برتر دنیا از نظر فناوری‌های صنایع دفاعی در ایران منتشر شده است.
کاظم جلالی، سفیر ایران در روسیه در مسکو در مراسم سوگواری ویژۀ مسلمانان ایران، روسیه، آذربایجان، افغانستان و تاجیکستان گفت که ایران و روسیه حتی پس از شهادت ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور و حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران «به تقویت روابط خود ادامه خواهد داد». وی همچنین از دلسوزی و کمک های مقامات ارشد روسیه از همان لحظات اول ناپدید شدن بالگرد حامل رئیسی و همراهانش در شمال غرب ایران در ٢٩ اردیبهشت ماه قدردانی کرد.
در حالیکه محافل رسمی ایران در شرایط کنونی با خویشتن‌داری شدید رفتار کردند و از تهمت زدن به کسی خودداری می‌کنند، اما در غرب، طبق معمول، از آن برای ایجاد ترس جدید در مورد خطری که گویا از تهران سرچشمه می‌گیرد، استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، برخی از کارشناسان ابراز نگرانی می‌کنند که پس از این حادثه، بازداشتن تهران از تکمیل برنامۀ هسته‌ای ملی خود به عنوان تنها ضامن پایدار در برابر مداخلۀ خارجی در امور داخلی، به ویژه، با حرکت ایران در مسیر مقابله با مداخلۀ نظامی پیشگیرانۀ آمریکا و متحدانش به منظور جلوگیری از دستیابی ایران به تسلیحات هسته‌ای خود کاملاً مشکل خواهد بود. چه کسی می‌داند، شاید این در محاسبات شخصی لحاظ شده باشد.
برگرفته از: بنیاد فرهنگ راهبردی
٧ خرداد- جوزا ١۴٠٣
