پوست قره قل
نوشته کریم پوپل
قره قل نام نسل گوسفندی است که داری پوست مرغوب بوده شهرت جهانی دارد. موهای پوست این گوسفند بشکل حلقه حلقه برنگهای مختلف میباشد. گوسفندقره قل در هوای خشک ودشتهای کم اب توافق داشته درشرایط گرمهای ۴۵ درجه سانتی گراد درتابستان و منفی۳۰-درجه در زمستان مقاومت دارد.
این حیوان از قرن ۱۴۰۰ قبل میلاد به اینسو شناخت گردیده مورد استفاده بشر قرار دارد . نام گوسفند قره قل از نام جوی است که در شهرک قره قل ولایت سرخان دریا ازبکستان قراردارد گرفته شده است .در زبان ازبیکی قره به معنی سیاه وقل جوی را می‌گویند. در داخل این شهر جوی بزرگ مملو از لوش ولای سیاه درجریان است. به همین لحاظ این شهر را بنام قره قل یا سیاه جوی می‌نامند. چوچه این حیوان بالاثر تغیرات جنتیکی در شهرک قره قل [قره کل] بدنیا آمده‌است بدین اساس نام این گوسفند از محل پیدایش آن نام گذاری شده است . این نسل بعداًبطرف سائر کشورهای آسیای مرکزی افغانستان ایران کشانیده شده در همان مناطق توافق نموده‌است. تربیه قره قل دریک کشور آفریقائی بنام نامیبیا نیز صورت می‌گیرد که در قرن ۲۰ توسط جرمنها غرض تولید پوست انتقال شده‌است. از پوست این حیوان کلاه پوستین پوستینچه بالا پوش ساخته میشود. افغانستان پس از قالین پسته بزرگترین منبع صادرات این پوست بوده سالانه درحدود۵۰–۱۶ میلیون دالرارزین مدرک عواید در آمد دارد. زیاده خریداران این پوست کشور انگلیس، دانمارک وفنلند و چین میباشد. ازپوست قره قل چندین شکل کلاه ساخته میشود؛ که هرکدام ان نمایندگی ازفرهنگ همان ملت می‌نماید. قیمت یک پوست عادی بدون آش از ۱۰-۵۰ دالر میباشد. قیمت یک پوست قره قل در خارج از ۲۰۰ الی ۱۶۰۰ دالر میباشد.
تربیه گوسفند قره قل
گوسفند در هوای خشک تربیه شده از آن پوست خوب بدست می آید . در هوای مرطوب پوست خوب نمی دهد. افغانستان دارای ۸.۷ میلیون گوسفند میباشد از جمله یک میلیون آن قره قل می باشد.
تجارت قره قل
شفل کاروبار و تجارت قره قل یکی از مشاغل اصلی مردمان افغانستان بوده از سالیان خیلی درازی است که مردمان قندوز بلخ جوزجان سمنگان اندخوی به این شغل دست داشته تجارب کافی دارند. طور اوسط افغانستان سالانه ۵۰۰ هزار جلد صاردات دارد.
تاریخچه استفاده و تجارت پوست قره قل در افغانستان
مردم ازبیک و ترکمن شمال افغانستان از قرنها به اینطرف غرض گرم نگاهداشتن سر از پوست قره قل برای خود کلا می ساختند . تا آنکه در قرن ۱۸-۲۰ در میان مامورین دولت به عوض لنگی مروج یافت . امیر حبیب اله نادرخان ظاهرخان و داود خان نیز از این کلا در سفر و حضر استفاده مینمود.
در قرن ۱۹ و ۲۰ پوست قره قل علاوه بر استفاده داخلی صادرات به هند بریتانیا داشت. شاه امان اله و ملکه ثریا در ایام سفر از محصولات قره قل استفاده نموده بدین ترتیب به جهان معرفی قره قل را نمودند. در زمان ظاهر خان تجارت پوست قره قل به انگلیس و امریکا راه یافت . در سال ۱۳۱۲ هـ ش دولت افغانستان امتیاز تجارتی قره قل را به سوداگران داخلی اعطا نمود و برای اولین بار پوست قره قل ذریعۀ بانک ملی که توسط عبدالمجید خان زابلی منحیث نخستین بانک خصوصی در افغانستان در سال (۱۳۱۲ ) ایجاد گردیده بود ، به بازار لندن عرضه گردید. در سال ۱۳۱۷ شرکت عمومی قره قل تأسیس گردید ، یک سال بعد آن یعنی ۱۳۱۸ در شهر نیویارک مؤسسه بنام «افغان تریدنگ کمپنی» ایجاد گردید و توسط این شرکت مال التجارة افغانی بشمول قره قل عرضه میگردید. در سال ١٣٢١ هجری خورشيدی افغانستان به ايالات متحده امريکا به ارزش 2 ميليون دالر پوست قره قل صادر نمود که از عوايد همچو منابع در پروژه های بزرگ انکشاف زراعتی و انکشاف حوزه دريای هلمند استفاده بعمل آمد. بدین ترتیب فروش پوست قره قل در جمله عواید مهم ملی ما محسوب گردید . پس از آغاز جنگ های داخلی، دسترسی تجار افغان به بازار های بزرگ نيويارک و لندن جایيکه پست قره قل در آنجا بازار گرم داشت و از آن در ساختن کلا ، شال ها و بالا پوش های قشنگ استفاده ميشد، قطع شد. دو دهه جنگ های داخلی نيز باعث از بين رفتن شبکه حکومتی پرورش قره قل در صفحات شمال کشور گرديد و صادرات اين محصول به پائين ترين حد آن يعنی به تعداد ۲۰۰هزار پوست در سال کاهش يافت. اين نابسامانی ها در کنار کمپاين های جهانی عليه کشتار بی رحمانۀ حيوانات جهت استفادۀ پوست شان ، بر تجارت قره قل نيز تاثير گذار بود. اکثر باشندگان خارج زمانیکه خبر شدند که چوچه گوسفند قره قل در بطن مادر کشته میشود از خرید این پوست مبادرت ورزیدند.
با توجه به تلاش های احيا دوباره اين تجارت باستانی و تقاضای خريداران اين محصول ، دولت جمهوری اسلامی افغانستان به مالداران امر کرده است تا از ذبح گوسفند های باردار الی تولد طبیعی خود داری کنند. مالداران از اين تصميم دولت استقبال نمودند . اکثر قصابان شمال افغانستان از کشتن بره قره قل ابا می ورزند قصابان عقیده دارند کسیکه بره را در بطن مادرش می کشد اولاد خودش کور یا شل بدنیا می آید چنین واقعه نیز تکرار شده است. یکی از تجار قره قل ميگويد:“ مردم گوسفندان قره قل را بخاطر می کشند تا زندگی شان را رونق داده و ديگر گوسفندان شان را نگهداری نموده بتوانند.” وی علاوه نمود:“ مالدران ثروتمند ترجيح ميدهند که گوسفندان شان ذبح نشود. آنها مواشی خود را برای فروش به قيمت خوب نگهداری ميکنند.” بصورت عموم کاهش قيمت پوست قره قل نشان می دهد که پيام دولت جمهوی اسلامی افغانستان به تمام مردم رسيده است . بر اساس گفته های مالداران در منطقه دولت آباد اکنون در بازار ها پوست کوچک قره قل بين قیمت ۱۰۰۰الی ۳۰۰۰ افغانی و پست قره قل کلان بين ٤٠٠٠ الی ٦٠٠٠ افغانی بفروش ميرسد. دسترسی به چراگاه سبز بالای تولید پوست اثر داشته مالداران از گوسنفدان خود برای تجارت قره قل استفاده نخواهند ننموده بلکه آنان را بيشتر برای بدست آوردن گوشت نگهداری می نمایند. با وجود این محضلات دولت افغانستان توجه به صادرات قره قل داشته سالانه صادرات دارد. در جهان ازپوست قره قل کلاهای زیادی با مدلهای مختلف ساخته میشود که ذیلاً بشما معرفی می گردد.
استراخانی
در روسیه آذربایجان ایران ترکیه بشکل مدور قاق وبلندساخته میشود؛ که قات نمی‌شود. ازین کلاه قطعات نظامی نیز استفاده مینمود. روسها این کلا را [کره کل پهپاخ] می‌نامند.
کلا تقری
درشمال افغانستان وتمامی کشورهای اًسییای میانه در بین ملیت ترکمن ازبک و تاجیک معمول بوده
این کلا بشکل گیرد قدکوتاه ساخته میشود؛ که بنام کلا بزکشی نیز یاد میشود.
است.
کلاه قره قلی
این کلاه قات میشود. زیاده در افغانستان مروج است. سالها قبلاً کارکنان دولت کلاه قره قلی و عوام لنگی می‌پوشیدن. فعلاً صرف در میان عوام وجود دارد. درمرکز شهر کابل بازار است مملو ازچندین دکان که صرف دوختن کلاه وبالاپوش قره قل را مینایند. بنام کلاه دوزان یاد میشود. در زمان طالبان پوشیدن این کلاه ممنوع قرار داده شده بود. باید همه لنگی می‌پوشیدن. بدین منظور صارات کم داشت. این نوع کلاه را فعلاً حامدکرزی رئیس جمهورافغانستان استفاده می‌نماید. پوشیدن این کلا درمیان سیاست مداران سراسر دنیا مروج است.
قرغزی
این کلاه بشکل مخروطی ساخته میشود. درساختن این کلاه نیمه پوست قره قل کار میشود.
نیم دایره().
در میان مردم روس استفاده دارد. این کلاه قات میشود.
۶. شپو قرقل
دراروپا بشکل کلا شپوزنانه ساخته میشود؛ که علاوه برشپو انواع مختلف بالاپوش کرتی و واسکت ساخته میشود.
۷.نظامی
نوع کلا قرقلی است که در هوای سرد نظامیان روسی به سر می نمایند.
قبلاً یادآوری نمودیم که در میان هزار پوست یک پوست آن طبیعیتاً سور میبراید؛ که این پوست سور خیلی‌ها قیمتی میباشد. زمانیکه آلمانها از کیفیت وکمیت پوست سور آگاه شدند. چندبره که پوست سور داشت از افغانستان برده تحت تحقیقات قراردادند. انها چون آراسته به علم و تکنالوجی بودند . موضوع نسل سور را کشف ونسل گیری جدید کردن. چندگوسفند از نسل سور را در چندکشور که نزدیک به آب وهوای افغانستان بود تربیه نموده بالاخره این تجارب درکشور نامیبیا نتیجه خیلی خوب داد. درنامیبیا تمامی پوست سور برنگ سیاه تولید گردیده ۱۰۰پوست نامیبیایی مساوی به ارزش ۱۰۰۰ پوست افغانی است.
آش دادن پوست
مرحله سخت و دشواراین پوست آش کاری است. پس ازاینکه بره نوزادتولدشد. بسرعت اورا کشته وپوست انرا جدامی‌کنند. دلیل ان اینست که حلقهای موی بره بالا نرود. هرقدر موی یا پشم چسپیده وباز نا شده باشد به همان اندازه قیمت میباشد. دربسیاری موارد قبل از تولد مادر اورا قصابی نموده وبره آنرا در بطن مادر از بین می‌برند تا جنسیت بهتر را بدست آرند. سپس هر پوست را نمک یا شوره زده به مدت یک روز سربسر می‌مانند تا تارهای پشم خوب بخوابت. روز فردا پوستها را در آفتاب می‌گذارند تا خشک شود. سپس مرحله آش کاری آغاز میشود. طوریست که پوست رابرای مدت ۱۸تا ۲۰ روزنمک و اب جو زده در میان پوست گاو می‌پوشانند. درین مرحله پوست باید مرطوب نگه داشته شود. واب جو را بخاطرنرم نگهداشتن پوست می‌پاشند تا پس از خشک شدن پوست نرم باقی بماند. سپس مرحله خرخره وتک تک شروع میشود. طوریست پوست را از میان پوست گاو بیرون کشیده تراش کاری ومی‌شوند و در آفتاب خشک می‌کنند. سپس پوست را می‌تکنانند. یعنی با چوپ خورد پوست را می‌کوبند. مقصد از تکاندن بیرون کشیدن پشم‌های جداشده در روی پوست ونرم کردن پوست میباشد. سپس قسمت‌های ناقص قیچی میشود. پس از قیچی مرحله سورت بندی آغاز میشود. درین مرحله شخص خیلی متجرب پوستها را مطابق نورم بین‌المللی سورت بندی نموده در کارتن‌ها غرض صادرآماده میشود.
کمیت وکفیت پوست قره قل درچه‌است
حلقه‌های مو یا پشم پرگل نازک محکم حلقوی وچسپده با پوست باشد. رنگ سیاه وکبوت پوست قره قل قیمت زیاده دارد نسبت به رنگ اشتری و خاکستری. یعنی رنگ سیاه درجه اول رنگ کبوت درجه دوم رنگ خاکستری درجه سوم واشتری درجه چهارم قیمت دارد؛ ولی هرکدام ازین رنگها ازخود جنسیت‌های مختلف داردکه تغیر درسورت نیز وارد می‌کند. معمولاً بره که در بطن مادر اند. پوست خوب دارند. خوبترین وقیمت‌ترین پوست را بنام[ سور] می‌نامند که پشم همواردر روی پوست دارد؛ که در هر ۱۰۰۰بره یک بره ان پوست سور می‌داشته باشد. مردم شمال افغانستان پوست قره قل را [تقر] می‌گویند. پوست را که مرغوب نباشد. برای خودکلاه گیرد می‌سازندکه بنام کلاه ثقری یاد می‌گردد؛ که مردم جنوب افغانستان انرا کلاه بزکشان می‌گویند. در افغانستان شرکتهای زیاد صادر کننده پوست وجود دارد. در چوکات شورای وزیران ریاست قره قل اداره کننده صادرات پوست میباشد. در سال ۲۰۰۶ افغانستان توانسته‌است بتعدادیک میلیون پوست قره قل را صادرکندو از ان ۵۰ میلیون دالر عواید بدست آورد.
مرحله آش دادن برای ۲۰ روز
خشک نمودن پوست
۳ منبع
1.کتاب شناسنامه افغانستان نوشته بصیر احمد دولت‌آبادی درموردتربیه وپوست قره قل صفحات ۱۰۶–۱۱۰ سال چاپ ۲۰۰۳.
- ویکی پیدیا انگلیسی گوسفند قره قل karakul sheep
https://en.wikipedia.org/wiki/Karakul_sheep
- نگاهی به تولید کلاه و پوست قره قل در افغانستان نوشته کبرا اکبری در وبگاه ایران نیوز
کلاه بزکشی Buzkashi hat
اعلامیه سازمان حقوق بشر در آمریکا در مورد گوسفند قره قل و قتل ان PDF http://www.humanesociety.org/assets/pdfs/fur/karakul_report.pdf
۴ پیوند به بیرون
معلومات عمومی به ارتباط حیوانات اهلی افغانستان. – گوسفن قره قل
افغانستان و پوست قره قُل نوشته ظاهراضطرابی و قیوم بابک
تجارت پر سود پوست بره در افغانستان نوشته هارون نجفی زاده
