نگاه آفریقایی چين
چین در راه ادامه رشد و توسعه اقتصادی خود نیازمند پیدا کردن بازارهای جدیدی می باشد. یکی از مناطقی که می تواند این نیاز چین را تا حدی زیادی برطرف نماید قاره آفریقا می باشد. مقامات پکن از سال های پیش تاکنون با سرمایه گذاری عظیم در قاره سیاه در راه گسترش نفوذ خود در این قارهثروتمند تلاش نموده اند.
هر چند روابط تاریخی پكن و کشورهای آفریقایی ریشه در تاریخ داشته است اما روابط دو طرف از اوایل قرن ۲۰ تا سال های استقلال بعد از جنگ جهانی دوم به الهام بخشی و تاثیرگذاری از اندیشه های مائو محدود می‌شد و بعد از آن هر چند روابط دو طرف وارد دوره‌ای جدید شد، اما پتانیسیل و توان چين اجازه نقش آفرینی بیشتر را در آفریقا نمی داد. چه اینکه این کشور با چالش ها و بحران های داخلی و منطقه ای بسیاری در بعد از انقلاب چين و در دوران جنگ سرد روبه رو بود. در واقع نفوذ سیاسی و اقتصادی و استراتژیکی پکن پس از دهه های اخیر در آفریقا رو به گسترش بوده است و چين پس از جنگ سرد حضور خود در آفريقا را توسعه داده است. عدم حضور قدرتمند چين در قاره سیاه در دوران جدید تغییر وضعیت جهانی و نیازهای داخلی این کشور در کنار رشد اقتصادی سریع و گسترش توان اقتصادی سیاسی چين باعث شد تا پكن در اندیشه حضور حداکثری در قاره سیاه باشد. به گونه اي كه بنا بر آمارهای چين، تجارت چين و آفریقا از حدود ۹۰۰ میلیون دلار در ۱۹۹۱ به ۳/۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۰ و در سال ۲۰۰۸ ميلادي به بيش از صد ميليارد دلار رسيد که خود بیانگر نفوذ رو به رشد و فزاینده چین در قاره سیاه است .
► عوامل جستجوی نقش چين در قاره سياه
انرژي و موادخام: یکی از عوامل مهم گرایش چين به آفریقا انرژی بوده است. این امر با توجه به اینکه چين يكي از بزرگترين کشورهاي مصرف کننده انرژی دنیا است و بخش زيادي از آن را نیز وارد می‌کند تبدیل به عامل و عنصر مهمی برای روی آوری این کشور به آفریقا شده است. در این راستا چين در اندیشه آن است که به دلایلی مثل امنیت انرژی، استقلال منابع نفتی و متنوع کردن منابع تامین انرژی سرمايه گذاري ها و همکاری‌های وسیعی کشورهای آفریقایی مانند سودان، آنگولا، ساحل عاج، لیبی، نیجریه و سودان پی‌ریزی و از منابع انرژی این کشورها برای رشد بیشتر اقتصاد خود بهره گیرد. عامل دیگر نگاه استراتژیک و روبه رشد چين به قاره سیاه روابط تجاری و استفاده از بازارهای وارداتی کشور های این قاره و صادرات بیشتر به این کشورها بوده است در این بین افزایش شدید سطح روابط تجاری و تعامل اقتصادی بین دو طرف همچنین روند رو به رشد داشته است. در زمان حاضر نفت خام بیش از ۷۳ درصد کل صادرات آفریقا به چین را تشکیل می دهد و مهمترین کشورهای آفریقایی صادرکننده نفت نیز سودان و آنگولا هستند.
صادرات و سرمايه گذاري: هر روز که می گذرد توجه پکن به نفوذ فزاینده در قاره سیاه صورتی جدی تر و پر اهمیت تر به خود می گیرد، در این راستا است که امروزه جمهوري خلق چين لقب بزرگترين سرمايه گذار آفريقا را به خود اختصاص داده است و بلكه پرچم دار بزرگترين سرمايه گذار كشور هاي نوظهور نيز در قاره سیاه مي باشد. بانك توسعه چين، بانك صادرات- واردات چين و بانك توسعه كشاورزي چين در در سال ۲۰۰۰ ميلادي با تشكيل انجمن همكاري هاي چين-آفريقا و در سال ۲۰۰۶ ميلادي، اداره اسناد سياست چين-آفريقا و در سال ۲۰۰۷ ميلادي صندوق توسعه چين و آفريقا راه اندازي کرد و همزمان کوشید تا با برقراری روابط سیاسی و اقتصادی بیشتر با کشور های این قاره در تمام کشور های این قاره فقیر نفوذ نماید. برنامه فوق ، ایجاد موافقت نامه های اقتصادی، سرمایه گذاری و تجارت آزاد با آفریقا مورد تاکید قرار گرفته است.
اكنون چین با ۴۸ کشور از مجموع ۵۴ کشور آفریقایی دارای مناسبات سیاسی و دیپلماتیک است. چین در فاصله سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۱، ۷۵.۴ میلیارد دلار در آفریقا سرمایه گذاری کرده است و این رقم یک پنجم کل مبالغ سرمایه گذاری شده در این قاره به شمار می رود. آمریکا در همین دوره مبلغ ۹۰ میلیون دلار در قاره آفریقا سرمایه گذاری کرده كه به مبالغ هزینه شده توسط آمریکا در این قاره نزدیک است.
متغير هاي ژئوپلتيك و سياسي: در واقع نگاه چين به آفریقا گستره ای دیپلماتیک، سیاسی و امنیتی نیز داشته است و چين در سال های اخیر کوشیده است تا به این کشور ها توجه بیشتری داشته باشد و از حضور اقتصادي به عنوان عملی براي حضور سياسي بهره گيرد. سال ۲۰۰۶ رهبران چین نخستین برنامه سیاسی خود را در قبال آفریقا تحت عنوان سیاست آفریقایی چین تدوین کردند. امروزه دولت چین تشکیلات گسترده ای را برای همکاری با کشورهای توسعه نیافته به ویژه در خصوص آفریقا دارد و چند سال یکبار جسله سران افریقا با پکن را برگزار می کنند. اين امر موجب شده است چيني ها حضور گسترده اي در قاره سياه داشته باشند. چنانچه بعد از انتخاب “شی جین پینگ” رئيس جمهور جديد چين که جانشین هو جین تائو شد، وي علاوه بر سفر به روسیه، به چند کشور آفریقایی شامل تانزانیا، جمهوری دموکراتیک کنگو و آفریقای جنوبی رفت.
► چشم انداز و چالش هاي حضور بيشتر
اعطای وام به کشورهای آفریقایی با مشکلات بسیاری از سوی کشور های غربی روبه روست. چین کوشیده است تا بدون قراردادن شرايط خاصي به كشور هاي آفريقايي وام دهد. نگاه كشورهاي آفريقايي به چين بسيار عميق تر شده و این پکن خواهد بود که تا چند سال آينده نفوذ و اقتدار كاملي را در سطح قاره به نمايش خواهد گذاشت، نفوذی که با توجه به عدم سابقه استعماری این کشور و تسهیلات گوناگون و چند گانه چین امروزه هم پکن را یاری کرده است تا در هیبت یکی از قدرتمند ترین کشورهاي صاحب نفوذ در قاره سیاه در آید و مسلما دیری نخواهد پایید که پکن بازیگری شناخته شده در ابعاد سیاسی وامنیتی و استراتژیکی در آفریقا گردد.
چنانچه سال گذشته حجم روابط تجاری کشورهای آفریقایی و چین به حدود دویست میلیارد دلار رسید. به علاوه داشتن تصویر مثبت و ضد استعماری از چين از طرف آفریقایی‌ها نقش مهم در چشم انداز حضور چين در آفريقا داشته است. اما اينك هر چند کارشناسان معتقدند كه چين تلاش می كند در آفريقا موفق باشد، اما چالش هاي فراواني نيز فراروي آن است. اين چالش ها در ابعاد گوناگون سياسي و اقتصادي جلوه گر است. يعني طی سال های اخیر چین به اولین کشوری تبدیل شده که به آفریقا سرمایه می فرستد. اما همان گونه توسعه آفریقا برای چین فرصت ایجاد می کند، نگاه بازيگران و قدرت هاي بزرگ به حضور چين در آفريقا منفي است. گذشته از اين فعالیت های کنترل نشده اقتصادی چین، ممکن است به کشورهای میزبان آسیب رساند.
در اين حال همراه شدن بی ثباتی در منطقه از یک سو و فعالیت های پر سود استخراج مواد معدنی از سوی دیگر به اتهام زنی های مختلف انجامیده است. چنانچه اكنون و با توجه به نظارت محدود دولت چین بر شرکت های چينين در منطقه دارد که در منطقه برخي حتي به چين به ديده استعمار گر نوين مي نگرند. چرا كه اكنون نيز هشتاد درصد صادرات کشورهای آفریقایی به چین، مواد خام است. بخشی از تقصیر متوجه کشورهای آفریقایی است و نباید فقط چین را در این زمینه مقصر دانست.
نویسنده: فرزاد رمضانی بونش
