ناتو؛ ائتلافی برای تثبیت صلح یا آغازگر تقابلی جدید؟
اطهر اینانلو
ماهیت سازمان پیمان آتلانتیک شمالی( ناتو) که ابتدا تحت اهداف دفاعی و در برابر یکسری تهدیدها علیه خود تشکیل شد، در سالهای اخیر به گونه‌ای در مسیر تغییر با محوریت آمریکا قرار گرفته که می تواند به خطری برای امنیت اروپا و جهان تبدیل شود و این زنگ خطری برای جامعه جهانی محسوب می‌شود.
این پیمان نظامی که در آوریل ۱۹۴۹ به طور رسمی اندکی پس از جنگ جهانی دوم تشکیل شد، اهدافی همچون دفاع از خود و اعضایش در برابر اتحاد جماهیر شوروی و جلوگیری از نفوذ کمونیسم را دنبال می‌کرد.
هدف از تشکیل ناتو تضمین صلح در اروپا و ارتقا همکاری‌ها میان اعضا در برابر تهدیدی که بیشتر در آن زمان از سوی اتحاد جماهیر شوروی بود، عنوان شد. این ائتلاف در سال ۱۹۴۹ با حضور شماری از کشورهای اروپایی به همراه آمریکا و کانادا به رسمیت شناخته شد.
از جمله اهداف مهم این پیمان نظامی مسئله ” دفاع جمعی” بود، بدان معنا که حمله به یک عضو ناتو حمله به همه اعضای آن محسوب می شود. از جمله اعضای ناتو کشورهایی همچون بلژیک، کانادا، دانمارک، فرانسه، ایسلند، ایتالیا، لوکزامبورگ،هلند، نروژ، پرتغال به همراه انگلیس و آمریکا بودند که بعدها یونان و ترکیه نیز به آن پیوستند. اسپانیا، جمهوری چک، مجارستان، لهستان، استونی، لتونی، رومانی، آلبانی ، کرواسی، مونته نگرو و مقدونیه شمالی نیز بعدها به این ائتلاف افزوده شدند.
بحران هویتی ناتو
ناتو که با ماهیت دفاعی فعالیت خود را آغاز کرده بود، پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱، عملا شرایطی جدیدی به خود گرفت، به گونه‌ای که کارشناسان در مورد ادامه حیات این ائتلاف گمانه‌زنی‌های مختلفی را مطرح کردند. برخی معتقد بودند که باید ساختار این نهاد تغییر کند چون شرایط دستخوش تغییرات جدی شده و برخی دیگر اعتقاد به حفظ ساختار اولیه داشتند. عده ای نیز بحران هویتی را برای ناتو پیش‌بینی کرده بودند.
پس از گذشت بیش از سه دهه از فروپاشی شوروی، ناتو اکنون به نهادی تبدیل شده که نگرانی هایی را در میان برخی مقامات و تحلیلگران بین المللی ایجاد کرده است. این پیمان که بر پایه اهداف دفاعی شکل گرفته اکنون شرایطی را تجربه می کند که می‌تواند به دستاویزی برای راهبردهای جنگ‌طلبانه آمریکا تبدیل و خطری جدی برای صلح و امنیت جهانی شود.
روسیه و هشداری جدی
از زمان به قدرت رسیدن ولادیمیر پوتین در روسیه، آمریکا و متحدانش تلاش های پشت پرده و اشکاری را برای ممانعت از پیشرفت و تقویت جایگاه روسیه در جامعه جهانی داشته اند. در این میان روسیه به کشورهای غیرمتحد خود بارها هشدار داده در مسیر استراتژی آمریکا برای تضعیف روسیه قرار نگیرند، چون این مسئله برای آنها مشکل‌آفرین خواهد بود.
مقامات مسکو طی سالهای اخیر بارها هشدار داده اند که گسترش ناتو به سوی مرزهای شرق اروپا اهداف مشخصی را دنبال می کند و روسیه هدف اصلی آن است. اینکه اعضای ناتو بر اهداف توسعه‌طلبانه به سوی مرزهای نزدیک به روسیه توافق کرده اند، می تواند پیامدهای سیاسی و اقتصادی جدی در صورت اجرایی شدن به دنبال داشته باشد.
در روزهای اخیر که تنش های مرزی میان روسیه و اوکراین بار دیگر به اوج خود رسیده، سیاستهای پنهانی ناتو با محوریت آمریکا برجسته‌تر شده است. این سوال جدی مطرح می شود که آیا ناتو به واقع تغییر موجودیت داده و از کانون تضمین صلح و امنیت به محور ایجاد تنش و تقابل تبدیل شده است؟
قطعا نگرانی ها و هشدارهای روسیه در مورد سیاستهای ناتو توجیه‌پذیر است زیرا در صورت تداوم این راهبرد، معادلات در اروپا تغییرات چشمگیری خواهد داشت.
طی روزهای اخیر مقامات ارشد روسیه از جمله ولادیمیر پوتین بارها نسبت به اهداف پشت پرده ناتو هشدار داده‌اند. به ویژه اینکه مسئله عضویت دائم اوکراین در ناتو و یا پیوستن سوئد و فنلاند به این پیمان نظامی به تنش‌ها دامن زده است.
وزارت خارجه روسیه عنوان کرده که تلاش های مداوم ناتو برای کشاندن اعضایش به مدار منافع و سیاست های فرصت طلبانه، از سوی روسیه بی توجه نمانده و پوتین نیز گفته است که روسیه گزینه های مختلف برای پاسخ به اقدامات پیمان ناتو دارد.
به نظر می رسد که مسئله اوکراین، تهدید ناتو علیه روسیه را بیش از پیش آشکار می‌کند و روس‌ها این تهدید را جدی می‌بینند به همین دلیل خواستار تضمین‌های امنیتی از سوی غرب به ویژه آمریکا شده‌اند.
آمریکا، ناتو را قربانی می‌کند؟
امکان تبدیل شدن ناتو به ائتلاف نظامی مغایر با اصول اولیه‌اش وجود دارد. به نظر می رسد آمریکا اهداف ویژه‌ای را برای تحت فشار گذاشتن روسیه به عنوان یک ابرقدرت در جامعه جهانی در پیش گرفته و استفاده از ناتو به عنوان ابزاری در این مسیر محتمل است.
قطعا واشنگتن تقویت قدرت روسیه را خطری جدی برای خود می بیند، به همین دلیل به دنبال آن است از هر ابزاری برای تضعیف روسیه بهره ببرد. مقامات آمریکایی که اخیرا مدعی شده‌اند روسیه به دنبال حمله نظامی به اوکراین است، بار دیگر آدرس غلط به جامعه جهانی می دهند همانند ادرسی که منجر به جنگ عراق شد و بعدها اثبات شد که واهی و نادرست بوده است.
مسکو تاکید کرده که هیچ نفعی از تقابل نظامی با اوکراین نمی‌برد و این مسئله را اشکارا اعلام کرده است، بنابراین اصرار آمریکا به حمله نظامی روسیه به اوکراین هدف مشخصی را دنبال می کند: ایجاد هجمه و تبلیغات منفی نابجا علیه روسیه با هدف متشنج کردن شرایط.
با توجه به سابقه کاخ سفید در به راه انداختن جنگ و مناقشه در سراسر جهان، این امکان وجود دارد که آمریکا ناتو را قربانی اهداف شوم خود برای ضربه زدن به روسیه کند.
البته بعید است در این مقطع زمانی بدترین سناریوی ممکن از جمله درگیری و تقابل مستقیم میان روسیه و غرب رخ دهد، اما مسیر به سوی تشدید تنش پیش می رود مگر اینکه مذاکرات روسیه با غرب از جمله شورای روسیه- ناتو یا مذاکرات جدیدی میان مسکو- واشنگتن برگزار شود تا اندکی شرایط را آرام کند.
روسیه از آمریکا و ناتو خواسته تا تسلیحات و زیرساخت‌های خود را در قلمرو اوکراین و گرجستان مستقر نکنند و از عضویت این دو کشور در پیمان ناتو خودداری کنند و تضمین های امنیتی نیز در این رابطه مطرح شده است که در غیر این صورت مسکو پاسخ نظامی می دهد.
سیاست گسترش ناتو به سوی مرزهای شرق اروپا نه تنها با این شرایط موجب حفاظت از انها در برابر تهدیدها نخواهد شد بلکه نگرانی های امنیتی این کشور را تشدید می کند. آمریکا با سیاستهای ریاکارانه خود همواره ترس را در دل کشورهای شرق اروپا نسبت به سیاستهای روسیه ایجاد کرده است تا بدین ترتیب متحدان خود را برای اقدام علیه مسکو همراه کند.
کلام آخر اینکه ناتو اکنون در مقطع بسیار حساسی به حیات خود ادامه می دهد. این ائتلاف با پایه‌های دفاع از خود و تضمین صلح و امنیت اروپا بنا نهاده شد اما مسیری که می پیماید پرچالش است که می‌تواند با سیاستهای مداخله‌جویانه واشنگتن خطرناک شود. آیا این پیمان نظامی راهبرد یک‌جانبه‌گرایی کاخ سفید را در جامعه جهانی پیاده می‌کند؟
سازمان پیمان آتلانتیک شمالی می تواند اصل موجودیت خود را حفظ کند و یا گزینه‌ای را انتخاب کند که به عنوان یک نهاد مُخرب و تهدیدکننده امنیت جهانی مسیر پیش رو را ادامه دهد.
