برای طالبان، پاندمی یک نردبان است
این گروه اسلام‌گرا از بحران ویروس کرونا برای پروپاگندا – با پیامدهای بالقوۀ وخیم برای کسانی که در ساحات تحت کنترل‌شان زنده‌گی می‌کنند، استفاده می‌برند.
نویسنده: آشلی جکسون
منبع: فارین پالیسی، ۶ می ۲۰۲۰
ترجمه: احمد نوید غیرتی
در اواخر ماه مارچ، طالبان یک ویديوی غیرمعمول را منتشر کردند. به‌جای نشر تصاویر معمول از جنگجویان‌شان در هنگام تمرینات نظامی، این فیلم، اعضای این گروه اسلام‌گرا را در ماسک‌های جراحی نشان می‌داد که خانه‌به‌خانه می‌رفتند، دمای بدن مردم را چک می‌کردند و مواد ضد عفونی کنندۀ دست به مردم توزیع می‌نمودند. گویندۀ این ویدیو که با لحجۀ غلیط انگلیسی صحبت می‌کرد، قَول داد که کمیسیون بهداشت و درمان طالبان این بیماری همه‌گیر را تحت کنترل دارد. گویندۀ مذکور ادعا می‌کرد که طالبان تیم‌های آگاهی‌دهی، کارزار صحی و حتی مراکز قرنطین ایجاد کرده‌اند.
این فقط یک نمونه‌يی از فیلم‌ها، اطلاعیه‌ها و محدودیت‌های است که طالبان در پاسخ به این بحران جهانی در حال وقوع، در نظر گرفته‌اند. چند هفته قبل از آن، طالبان اعلام کردند که افراد بازگشتی از ایران، جایی که ویروس به سرعت در حال گسترش است، به مدت دو هفته مجبور به قرنطین در خانه‌های خود می‌شوند. در عوض، دولت افغانستان با انتقاد فزاینده‌ی روبرو شد که اقدامات انده‌کی برای آزمایش ۱۵۰۰۰ نفری که هر روز وارد مرزهای آن کشور می‌شوند، صورت گرفته است.
شورشیان به‌طور معمول از نقاط ضعف و بحران‌های دولتی بیشتر استفاده می‌کنند. دیوید كیلكولن نظریه‌پرداز ضد شورش، استدلال می‌كند، گروه‌های كه برای كنترل رقابتی با دولت فعلی درگیر جنگ هستند، برای تولید مشروعیت، باید كمتر بی‌کفایت و بیشتر پاسخگو باشند. ظاهر مسئله مهم است. نظر به گزارش نیویارک تایمز، مقامات طالبان کارمندان صحی و روزنامه‌نگاران را به جلسه‌ای در ولایت شرقی ننگرهار احضار کرده بودند، در این جا یک کارمند صحی را با یک لباس محافظتی و یک ابزار دماسنج نمایش داده بودند. بعدها مشخص شد که این دماسنج از چوب و پلاستیک ساخته شده بود.
پوشش رسانه‌ای از این بیماری همه‌گیر نشان میدهد که گروه‌های مسلح در مقابله با ویروس کرونا اقدام نموده‌اند – یا حد اقل راه‌های را جستجو نموده‌اند تا از آن به نفع خود استفاده نمایند. ارتش آزادیبخش ملی کلمبیا (ELN)، منع گشت و گذار عمومی (لاک دَون) را اعلام کرد و هرنوع توجیه برای رعایت نکردن دستورات وضع شده برای جلوگیری کوید-۱۹ و سوءاستفادۀ آن توسط غیرنظامیان، جنگجویان را «مجبور به از بین بردن آن شخص برای محافظت زنده‌گی دیگران» می‌سازد. الشباب در سومالی و حوثی‌ها در یمن، مخالفین محلی خود را مقصر به پخش و نشر ویروس دانسته‌اند. دولت اسلامی برعلاوۀ صدور دستورالعمل شرعی در مورد شستشوی دست و جلوگیری از انتشار ویروس، همچنین اظهار داشت که این بیماری مجازات الهی است. تصاویر نشر شده از کارتل‌های مواد مخدر در مکسیکو، این گروه را در حال توزیع لوازم پزشکی نشان میدهد. طبق گزارش‌ها، باند (MS-13) در السالوادور قیود گشت و گذار وضع نموده و یک باند دیگر در ریودوژانیرو، برازیل هشدار داده است که، «اگر دولت نتواند این اپیدمی را مدیریت کند، این باند مجرمین سازمان یافته [مشکل] را حل می کنند.»
یکی از تحلیل‌گران اخیراً هشدار داده است که، «واکنش‌های ضعیف دولت به این ویروس می‌تواند به گروه‌های تروریستی کمک کند تا به‌عنوان کارکنان شایستۀ خدمات ملکی، اعتبار خود را تقویت کنند.» این کار ظرفیت اکثر گروه‌های مسلح را بیش از حد وانمود می‌سازد. در حالی که تروریست‌ها و باندهای جنایتکار، خوب آماده‌اند تا از این پاندمی برای تبلیغات یا اهداف سرکوب‌گرایانه استفاده سوء می‌کنند، اما به‌شکل اسفناک، آمادۀ پاسخگویی به یک بحران واقعی صحی نیستند، چه رسد به این که این باندها اثرات گسترده‌تری بر اقتصاد و بخش‌های دیگر می‌گذارند. حتی اگر آنها دولت‌های سایه‌ی ایجاد کنند یا به‌طور مرتب پروژه‌های کمک رسانی و خدمات دولتی را به‌زور به‌دست بیاورند، اما تعداد کمی از گروه‌های مسلح مهارت یا تخصص لازم برای ارايۀ خدمات درمانی به تنهایی را دارند. (حزب‌الله که هزاران پرسنل پزشکی را در پاسخ به ویروس در لبنان بسیج کرده است، یک مورد نادر است.)
ملت‌های ثروتمند و کاملن آماده، تلاش کرده‌اند تا راهکارهای موثر علیه این پاندمی را اجرا کنند. اگر حتی پیشرفته‌ترین سیستم‌های مراقبت بهداشتی جهان نسبت به سرعت گسترش ویروس کرونا در هم شکسته و از پا در آمده است، کسانی که در شکننده‌ترین و خشونت‌آمیزترین شرایط قرار دارند، چگونه کنار خواهند آمد؟ در نهایت، غیرنظامیانی که تحت کنترل گروه‌های مسلح زنده‌گی می‌کنند، به‌طور نامتناسب رنج خواهند برد. خشونت دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی را محدود می‌کند، زنجیره‌های تقاضا را تحت فشار قرار میدهد و متخصصان بهداشت را به فرار به مناطق امن‌تر ترغیب می‌کند. همه جامعه از خدمات درمانی محروم می‌مانند و این اختلال می‌تواند به‌حدی شدید باشد که سیستم‌های درمانی محلی فرومی‌پاشند.
آمار و داده‌های اخیر حاکی از آن است که در حال حاضر، یک سوم از جمعیت کابل به ویروس کرونا آلوده شده‌اند و دولت افغانستان تخمین می‌زند که در نهایت ممکن ۱۱۰۰۰۰ نفر جان خود را از دست دهند. یک دیپلماتی که من با او صحبت کردم تخمین می‌زند که تلفات ممکن است به شش برابر این مقدار برسد، اما شک می‌کند که با توجه به عدم دسترسی عام مردم به مراقبت‌های بهداشتی و آمار دهی ضعیف در مورد مرگ و میر در کشور، ما بتوانیم ارقام دقیق مرگ و میر را بدانیم.
به تاریخ دوم اپریل، هنگامی که سازمان ملل متحد خواستار آتش‌بس فوری جهانی شد، گروه‌های مسلح در کامرون، جمهوری آفریقای مرکزی، کلمبیا، لیبیا، میانمار، فیلیپین، سودان جنوبی، سوریه، اوکراین و یمن اعلام کردند که آنها به طور موقت آتش‌بس می‌کنند تا مبارزه با پاندمی را سهل سازند. اگرچه این تعهدات ممکن در بعضی از مناطق از نبردها کاست، اما اکثر اعلامیه‌ها یک جانبه بوده و با تعهدات سایر احزاب درگیر همگون نبود تا آنها را متعهد به توقف نبردها سازد. در کلمبیا، هنگامی که دولت نتوانست معاملۀ به مثل کند، ارتش آزادیبخش ملی (ELN) با متهم ساختن دولت کلمبیا، به توافق آتش‌بس پایان داد. دو آتش بس توافق شدۀ چند جانبه، در لیبیا و یمن، به‌سرعت نقض شدند. آتش‌بس موقت بین دولت فیلیپین و ارتش مردم جدید (NPA) در ماه اپریل بعد از اتهام دستبرد و تخطی از توافقات، منقضی شد. در افغانستان، مدت‌ها است که طالبان تقاضای آتش‌بس – حداقل علیه نیروهای محلی – را رد می‌کنند و حتی این پاندمی موضيع آنان را تغییر نداده است؛ برعکس، طالبان حملات خود را در هفته‌های اخیر افزایش داده‌اند.
وزارت صحت عامۀ افغانستان هشدار داده است كه اگر خشونت‌ها ادامه داشته باشد، کارمندان صحی قادر نخواهند بود تا كار خود را انجام دهند؛ این سبب میشود تا شهروندان به خدمات صحی دسترسی نداشته باشند. ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان می‌گوید که، «اگر خدای ناکرده، ویروس در منطقۀ تحت کنترل ما شیوع کند؛ در مناطق آسیب‌دیده از ويروس آتش بس می‌کنیم.» اما این قبلاً اتفاق افتاده است. طالبان قسمت وسیع ولایت هرات، مرکز شیوع ویروس در افغانستان را کنترل می‌کنند. با این‌حال، دولت ایالات متحده و وزارت صحت افغانستان علناً از طالبان بخاطر تلاش‌های‌شان در جهت افزایش آگاهی و تسهیل کار در حوزۀ بهداشت، ستایش نمودند.
روایت قوی و عمیقاً امیدوارکننده وجود دارد که بلایای طبیعی و حالات اضطراری می‌تواند زمینه‌های تأمین صلح را فراهم کند. برخی فاجعه‌ها، راه‌های جدیدی را برای پایان دادن به درگیری‌ها ایجاد کرده‌اند، مانند مذاکرۀ صلح در آچه، اندونیزیا که به دنبال سونامی اقیانوس هند در سال ۲۰۰۴ رخ داد. اما چنین مواردی نادر است. برخی از تحلیل‌گران معتقدند که پاندمی در حال عمیق سازی قطبی شدن است، در حالی که برخی دیگر هشدار می‌دهند که پاندمی ممکن است خطر محاسبۀ غلط را افزایش داده و خشونت را شدت بخشد. ضرورت ادامۀ فشار برای ایجاد مکث بشردوستانه در سراسر جهان مهم پنداشته میشود، اما واقعیت غم انگیز این است که کمک به میلیون‌ها غیرنظامی که تحت کنترل گروه‌های مسلح زنده‌گی می‌کنند، بعید است.
آنتونیو گوترس دبیرکل سازمان ملل متحد، به درستی خواستار وحدت جهانی در بسیج “هر ذره انرژی” برای شکستن پاندمی شده است. این باید شامل تلاش‌های قویتری برای صحبت با بازیگران مسلح در مورد تعهدات خود در جلوگیری از انتشار ویروس باشد. بدون نیاز به اینكه این گروه‌ها تروریست یا جنایتكار باشند یا اینكه این كار در كوتاه مدت آنها را مشروعیت می‌بخشد، جهان باید این كار را انجام دهد. این گفتگو ممکن است منجر به تأمل بيشتر بشردوستانه در جنگ شود، اما همچنین ممکن است به معنای مذاکره در مورد تضمین‌های عبور سالم برای کارمندان صحی، تشویق هماهنگی با نهادهای مراقبت‌های صحی دولت یا صرفاً صحبت با گروه‌های مسلح در مورد رساندن پیام مناسب صحی باشد. اگر آنها قلمروی را تحت کنترول دارند و به نوعی در جستجوی مشروعیت هستند، پس باید نقش اساسی در كاهش عوارض پاندمی بازی کنند – و حتی باید در این مورد پاسخگو باشند.
در افغانستان، تعامل بشردوستانه می‌تواند موثرتر از استراتژی فشار سیاسی متمرکز بر آتش بس باشد. نهادهای مدد رسان و تمویل کننده، به صراحت تصدیق می‌کنند که شورشیان، نقش اساسی را ایفا می‌کنند و از آنها خواسته شود که برای جلوگیری از شیوع ویروس و تسهیل فعالیت‌های صحی، اقدامات مشخص و ملموس را روی دست گیرند. اگر طالبان از همکاری امتناع ورزند، باید به دلیل همدستی‌شان در مرگ و میرهای ناشی از آن، مورد انتقاد عمومی قرار گیرند. در صورت عدم چنین تلاشی، طالبان به احتمال زیاد به بهره‌برداری از این پاندمی برای دست‌یازی به اهداف خود ادامه خواهند داد – حد اقل تا زمانی که بحران به‌طور مستقیم آنها را نیز متأثر سازد. ممکن است هنگامی که افراد خودشان شروع به مردن کنند، این مسئله را جدی بگیرند، اما تا آن زمان خیلی دیر است.
