یغماگری، سنت دیرینۀ غرب
والری بورت (VALERY BURT)
ا. م. شیری
نمایندگان کشورهای غربی ارزشمندترین آثار هنری را از لاورای کی‌یف-پچرسک بیرون آوردند.
جابجایی موقت اشیاء قیمتی ظاهراً در حالی صورت می‌گیرد که درگیری‌ها در جریان است. اما شک و تردیدهای زیادی وجود دارد که نقاشی‌ها، نمادها و سایر مصنوعات به جای اول خود برگردند.
در حال حاضر، دستکاری‌های عجیب با شاهکارهای خارج شده از اوکراین آغاز شده است. نمایشگاهی از نمادهای باستانی بیزانس در موزۀ لوور پاریس افتتاح شده که در افتتاحیۀ آن، لورنس دو کار، مدیر موزه تصریح کرد که ما از نگهداری موقت صحبت می‌کنیم. با این حال، غرفۀ جدید برای نمایش هنر بیزانسی و مسیحی شرقی در لوور افتتاح شد و سپس اعلام گردید که برخی از نمادها برای مرمت فرستاده شده‌اند. این سؤال مطرح می‌شود: چرا فرانسوی‌ها اینقدر نگران وضعیت آثار هنری دیگران هستند و پول خود را صرف مرمت آن‌ها می‌کنند؟ آیا به این دلیل نیست که می‌خواهند تصاحب کنند؟
رویۀ دیرینۀ غارتگری انگلیسی‌ها و فرانسوی‌ها در شرق و یونان مشهور است.
اتحاد جماهیر شوروی نیز به موقع خود متحمل خسارات زیادی شد. در طول جنگ کبیر میهنی، مهاجمان آلمانی بیش از ۱۷۰ موزۀ واقع در قلمرو فدراسیون سوسیالیستی روسیه و بیش از ۱۵۰ موزه در اوکراین را غارت کردند. تعداد کل اشیای با ارزش به سرقت رفته از اتحاد جماهیر شوروی یک میلیون و ۱۷۷ هزار و ۲۹۱ نمایه است (۱۱۷۷۲۹۱).
خارج کردن اشیاء قیمتی از اراضی اشغالی توسط گردان ریبنتروپ- سوندرکماندو کونزبرگ انجام گرفت. گردان سوندرکماندو کونزبرگ، نیروهای ویژه اساس و یک واحد در جنب وزارت امور خارجۀ آلمان بود که به ابتکار ریبنتروپ، وزیر امور خارجه و مشاور هیتلر تشکیل گردید.
اوبراشتورم‌فورر فورستار پس از اسارت در سال ۱۹۴۲ گفت: «وظیفۀ گردان این بود که بلافاصله پس از سقوط شهرهای بزرگ، آثار فرهنگی و تاریخی، کتابخانه‌های مؤسسات علمی را تصرف کند، پس از انتخاب نسخه‌های ارزشمند کتاب‌ها و فیلم‌ها، همۀ آن‌ها را به آلمان منتقل نماید».
سرقت در مقیاس بزرگ انجام گرفت. به عنوان مثال، این گردان دارایی‌های کاخ بزرگ – موزۀ ملکۀ کاترین کبیر واقع در محل سکونت امپراتور را خارج کرد. حتی کاغذ دیواری‌های ابریشمی چینی را از روی دیوارها و کف حریر را نیز از هم جدا کرد و برداشت. مبلمان عتیقه و یک کتابخانۀ غنی با چندین هزار کتاب به زبان فرانسه و بیش از پنج هزار کتاب و آثار خطی به زبان روسی بیرون برده شد.
کتب تاریخ باستان روسیه، نامه‌های سلطنتی، نخستین کتاب‌های چاپی، مجموعه‌های منحصر به فرد سکه‌ها و سلاح‌ها، گاه‌شمار وقایع باستانی شرق به برلین انتقال یافت. علاوه بر این، اشیاء قیمتی با واگن‌ها به خارج منتقل شد.
شاید تاراج اتاق کهربا، شاهکار هنری قرن هجدهم، که توسط استاد آندریاس شلوتر خلق شده و در کاخ کاترین در تزارسکوئه سلو نگهداری می‌شد، بزرگترین سرقت باشد.
پس از اشغال آلمانی‌ها، اتاق کهربا برچیده شد و به کونیگزبرگ انتقال یافت. در جریان حمله ارتش شوروی به پایتخت پروس در سال ۱۹۴۵، دکتر آلفرد رود، نگهبان اتاق، آن را برچید، بسته‌بندی کرد و … از آن زمان، مکان اتاق کهربا مشخص نیست.
اوکراین متحمل خسارات زیادی شد. به ویژه، نقاشی‌های رپین، ورشچاگین، گِه، فدوتوف و… از موزه‌های کی‌یف و آثار آیوازوفسکی، شیشکین، پولنوف و همچنین حجم عظیمی از ادبیات ارزشمند از موزه‌های خارکوف به سرقت رفت.
در گزارش‌های اشغالگران آمده است: «زمانی که در پایان سپتامبر به ادارۀ فرهنگ رایشکُمیسر دستور داده شد تا بقایای گنجینه‌های هنری را از کی‌یف خارج کند، پیش از آن همه آثار ارزشمند فرهنگی ارسال شده بود. با این حال، سند دیگری نشان می‌دهد که ۴۰ واگن دیگر از آثار هنری به رایش سوم فرستاده شده است.
نباید فراموش کرد که گزارش‌ها، ارزش آثاری که توسط خود پرسنل گردان مخفیانه تصاحب شده و همچنین، مواردی را که برای تجهیز دفاتر و اماکن نازی‌های آلمان استفاده شده بود، نشان نمی‌دهد.
آثار غارت شده در مارس ۱۹۴۲، به نمایشگاهی در برلین تحویل گردید. تنها همین آثار شامل بیش از ۳۷ هزار جلد از کتابخانه‌های کاخ سلطنتی تزارسکویه سلو و گاچینا، ۶۹ هزار نقشۀ جغرافیایی، ۷۵ هزار عنوان ادبیات جغرافیایی تمام نمایشگاه را پر کرد. در پایان نمایشگاه، اشیاء هنری بین منتخبین و مقامات بالای رایش سوم توزیع شد. تصور اینکه ریبنتروپ و گورینگ، مشهورترین خبره‌های زیبایی‌شناسی در رایش سوم، چه سودهایی بدست آوردند، دشواری نیست. علیرغم اینکه واقعیت سرقت کاملاً ثابت شده است، سرنوشت بسیاری از اشیاء با ارزش گم شده، هنوز مشخص نیست.
ایلیا ارنبورگ در زمان جنگ نوشت: «آن‌ها می‌گویند دزدی آخرین تجارت است. اما از نظر آلمانی‌ها، دزدی تنها هنر است. کار کردن پوسیدگی است. زندگی برای دزدی است». و همینطور هم شد.
برگردیم به زمان خود.
خارج کردن آثار فرهنگی از اوکراین قطعا ادامه خواهد داشت. در غرب، بسیاری‌ها دیگر معتقد نیستند که اوکراین به عنوان یک کشور مستقل باقی خواهد ماند. و اگر چنین است، سود بردن به حساب آن گناه نیست. بالاتر از همه، ما در مورد گنجینه‌های واقعاً گرانبها صحبت می‌کنیم. علاوه بر این، چنین شانس منحصر به فردی دیگر تکرار نخواهد شد و چنین دلال خوش‌معامله برای فروش گنجینه‌های ملی، مانند زلنسکی نیز پیدا نخواهد شد.
از این گذشته، به احتمال قوی او میراث فرهنگی اوکراین را برای حفظ امنیت آن‌ها به غرب منتقل نکرده، بلکه فروخته است. و این یک ادعای جسورانه نیست، بلکه مشخص است که زلنسکی آماده است هر پیشنهاد حامیان خود را که شخصاً مدیون آن‌هاست، بپذیرد.
به باور روستیسلاو ایشچنکو، کارشناس سیاسی، غرب با تصاحب آثار باستانی اوکراین، هزینه‌های خود را تا حدی جبران میکند: «معلوم است که با پول هرگز نمی‌توان از کی‌یف چیزی به دست آورید. اما می‌توان با روسیه معامله کرد. مثلا، یادگارهای ایلیا مورومتس یا سایر مقدسین برای سیاستمداران غربی یک مومیایی هستند. اما آن‌ها می‌دانند که این آثار برای روسیه-ارتدوکس ارزش معاد شناختی (جاودانه) دارند که با هیچ پولی قابل اندازه‌گیری نیست. بنابراین، پس از جنگ سعی خواهند کرد این آثار ارزشمند را با پول نقد مبادله کنند».
دزدی از ملت‌های خارجی، سنت دیرینۀ غرب است. حالا نوبت اوکراین است. جا دارد طلای سکایی پر درد و رنج را که توسط «هنرشناسان» غربی پس از الحاق شبه جزیره به روسیه از موزه‌های کریمه دزدیده شد، یادآوری کنیم. علیرغم این واقعیت که دادگاه عالی هلند حکم استرداد این آثار را به اوکراین داده است، بعید است که گنجینه‌ها به آنجا بازگردانده شوند.
از این گذشته، اکنون عملیات نظامی جریان دارد و نگهداری گنجینه در آنجا خطرناک است. و بعدها… هیچ کس نمی‌داند که اوضاع چگونه پیش خواهد رفت. شاید آن وقت کسی برای تحویل گرفتن وجود نداشته نباشد. بنابراین، هر کس می‌تواند برای خود نگه دارد.
اما چه کس می‌داند غرب پس از پایان عملیات نظامی ویژه در چه موقعیتی قرار خواهد گرفت؟
پی‌نوشت: در جریان اشغال و ویرانی عراق، لیبی و سوریه نیز غرب، پیش از همه، به غارت موزه‌ها و میراث فرهنگی این کشورهای ستمدیده دست زد.
منبع: وبگاه بنیاد فرهنگ راهبردی
۲۴ تیر-سرطان ۱۴۰۲
