سومین پلنوم کمیتۀ مرکزی حزب کمونیست چین
«رویکرد جدید» به «رفاه همگانی» به تعویق افتاد، اما لغو نشد
یوری تاواروفسکی (YURI TAVROVSKY)
ا. م. شیری
در مورد اجماع جدید احتمالی در مورد مسائل مبرم مدرنیزه کردن چین
اسناد منتشره دایر بر نتایج پایانی سومین پلنوم کمیتۀ مرکزی حزب کمونیست چین حاوی مهمترین دستورالعمل کنگرۀ بیستم حزب کمونیست که کمتر از دو سال پیش در اکتبر ٢٠٢٢ برگزار گردید، نیست. لازم به ذکر است، که آن وقت شعار «رویکرد جدید» به عنوان نماد بازگشت به ارزش‌های سوسیالیستی «راهپیمایی طولانی» ارتش سرخ چین در سال های ١٩٣۴-١٩٣۵ مطرح شد. این شعار به سهم خود به طور منطقی از شعار اصلی کنگرۀ نوزدهم (٢٠١٧): «به هدف اصلی خود وفادار بمانید، مأموریت خود را یک دقیقه فراموش نکنید»، پیروی میکند. شی جین‌پینگ و شش عضو دیگر کمیتۀ دائمی دفتر سیاسی، چند روز پس از پایان کنگره، با تأکید بر اولویت «رویکرد جدید»، به شهر یانان که به عنوان پایگاه ارتش سرخ چین و محل زیارت تمام چینی‌ها محسوب می‌شود، به زیارت «مکان مقدس حزب کمونیست» رفتند.
در بیانیۀ پلنوم سوم نیز دستورالعمل کنگرۀ بیستم مبنی بر ایجاد «جامعۀ رفاه همگانی» (گونگ تونگ فو یو) که بعد از رسیدن به سطح «متوسط رفاه» (xiao kang) در سال ٢٠٢١ به عنوان مرحلۀ بعدی در نظر گرفته شده بود، دیده نمی‌شود. معنای آن این است که «تا همۀ مردم بتوانند از ثمرات مدرنیزه کردن به میزان بیشتر و بر مبنای عادلانه‌تر بهره‌مند شوند». این استراتژی همچنین شامل محدود کردن درآمد الیگارشی‌ها و «افراد بیش از حد ثروتمند» و همچنین توزیع مجدد بخشی از ثروت آن‌ها به نفع فقرا و نسبتاً فقیر می‌باشد. در چین پس از سال ٢٠٢١ دیگر فقر یا «فقر مطلق» وجود ندارد. اما، حدود ۶٠٠ میلیون نفر با ماهانه ١٠٠٠ یوان زندگی می‌کنند که این مبلغ زیادی نیست.
پس از کنگرۀ بیستم، بزرگ‌ترین شرکت‌های خصوصی مانند علی‌بابا و تنسنت، انگار بنا به دستور در صدد بودند میلیاردها دلار به بنیادهای خیریه کمک کنند. به انحصارات دولتی و خصوصی «توصیه» شد که از ایجاد کارتل و اعمال فشار بر مشاغل کوچک و متوسط خودداری کنند. شبکۀ مؤسسات آموزشی پولی اضافی که به فرزندان خانواده‌های ثروتمند هنگام ورود به دانشگاه‌ها امتیاز می‌دادند، به شدت کاهش یافت. محدودیت‌هایی برای درآمدهای گزاف ستاره‌های پاپ، تلویزیون و سینما اعمال شد و اجرای هنرمندانی که «معیارهای اخلاقی نامتعارف» را تمجید می‌کردند، متوقف گردید.
اجرای این دستورالعمل‌های کلیدی کنگرۀ بیستم باعث نگرانی کارآفرینان و کاهش فعالیت‌های تجاری و خروج سرمایه‌های خصوصی شد. افزایش تهدید نظامی از سوی آمریکا، تشدید تحریم‌های اقتصادی و کاهش تقاضای جهانی برای کالاهای چینی در کاهش سرعت «بازیابی پس از کووید» نقش خود را ایفا کردند. ضرورت بسیج زندگی اقتصادی و اجتماعی ملت، کارایی بالای بازار، بخش سرمایه‌داری «سوسیالیسم با ویژگی‌های چینی» را که در آستانۀ همه‌گیری، ۶٠ درصد تولید ناخالص داخلی و ۶٠ درصد مالیات را تأمین و ٨٠ درصد مشاغل را فراهم کرد، یادآوری میکند.
می‌توان حدس زد که پس از بحث‌های طولانی در رهبری که باعث به تعویق افتادن تقریباً یک سالۀ مهمترین پلنوم اقتصادی گردید، اجماع جدیدی حاصل شده است. روح سخنرانی شی جین‌پینگ در «جلسۀ اصلی حزب»، وضعیت واقعی امور را تثبیت کرد – فقط چند ماه پس از پایان کنگرۀ بیستم، شعارهای «رویکرد جدید» و «رفاه همگانی» از ارگان‌های تبلیغاتی رخت بربست، برخی از الیگارش‌ها «تبرئه» شدند، تعطیلی مدارس شهریه‌ای و سایر رویدادها متوقف شد. همان وقت، شی اظهار داشت: «مدرنیزه کردن چین عبارت از دستیابی به رفاه عمومی برای مردم این کشور است. شکوفایی گسترده بعنوان مؤلفۀ اساسی سوسیالیسم با ویژگی‌های چینی و دستیابی به آن، یک روند تاریخی طولانی مدت است. ما تحقق رؤیای مردم در مورد زندگی شگفت‌انگیز را همواره نقطۀ شروع و هدف نهایی مدرنیزاسیون خود اعلام کرده‌ایم. به تأمین و ارتقای برابری و عدالت اجتماعی توجه ویژه داریم، تلاش خود را بر ارتقای رفاه عمومی مردم متمرکز کرده‌ایم و با عزم راسخ از قطبی شدن جلوگیری می‌کنیم».
روگردانی آشکار از رهنمودهای کنگرۀ قبلی حزب حاکم به معنای امتناع از اهداف بلندمدت تعیین شده یا حتی کمتر از آن، تضعیف مواضع مبتکران آن‌ها نیست. در بیانیۀ پلنوم سوم گفته می‌شود: «ما باید از اهمیت حیاتی بیانات اصولی رفیق شی جین‌پینگ به عنوان هستۀ اصلی رهبری کمیتۀ مرکزی حزب کمونیست چین و کل حزب، که به شدت از اقتدار کمیتۀ مرکزی حزب کمونیست چین محافظت نموده و از رهبری متمرکز یکپارچۀ آن حمایت میکند، دفاع کنیم. باید دستورالعمل‌های تفکر شی در مورد سوسیالیسم با ویژگی‌های چینی برای یک دورۀ جدید، تقویت آگاهی سیاسی، وقوف بر منافع عمومی، تسلط بر هستۀ سیاسی و آگاهی بر نظام، تقویت اعتماد به نفس در مسیر حرکت، نظریه، ساختار و فرهنگ سوسیالیسم با خصوصیات چینی را عمیقاً درک کنیم».
شی جین‌پینگ هم ایدئآلیست و هم واقع‌گرا بود و چنین نیز می‌ماند. او با نگاهی فراتر از افق رویدادهای جاری، اهداف بلندمدتی را که برای سال‌ها و دهه‌ها محاسبه شده است، مطرح میکند. گاهی اوقات زمان تحقق این اهداف نسبتاً زود فرامی‌رسد – این امر در مورد ایدۀ ایجاد یک «جامعه با سرنوشت مشترک برای بشریت» که در سال ٢٠١٣ مطرح گردید، اما در سال ٢٠١٧ عملاً ترویج شد، صادق است. گاهی اوقات نیز می‌توان به یک هدف بلندمدت در چارچوب زمان تعریف‌شدۀ اولیه دست یافت – نمونۀ این مورد ایجاد «جامعۀ نسبتاً مرفه» (xiao kang) بود که در سال ٢٠٢١ تکمیل گردید. اما گاهی وقت‌ها آرمان‌ها باید با واقعیت مطابقت داده شوند. شی جین‌پینگ گاهی اوقات توقف میکند، اما همیشه به مقصد می‌رسد. این دقیقاً همان چیزی است که به نظر می‌رسد در مورد آرمان‌های انساندوستانه و سوسیالیستی «رویکرد جدید» و «جامعۀ رفاه همگانی» رخ می‌دهد. اجرای آن‌ها به تعویق افتاده، اما کنار گذاشته نشده است. هدف اصلی: تبدیل چین به یک قدرت مقتدر سوسیالیستی تا سال ٢٠۴٩، که توسط شی جین‌پینگ در سال ٢٠١٢ تدوین و تعیین گردید، در پیش است.
مأخذ:بنیاد فرهنگ راهبردی
مطلب مرتبط: صحنه‌پردازی در آستانۀ پلنوم سوم کمیتۀ مرکزی حزب کمونیست چین
چرا رئیس شی تصمیمات پلنوم سوم را توضیح می‌دهد؟
یوری تاوروفسکی (YURI TAVROVSKY)
ا. م. شیری- درسی برای همه. رئیس با وجود اختلاف نظر، برنامۀ مخالفان خود را اجرا میکند
مسیر مدرنیزاسیون چین موضوع بحث‌های داغ حزبی است
غیرمنتظره‌ترین نتیجۀ سومین پلنوم کمیتۀ مرکزی حزب کمونیست چین (١۵ تا ١٨ ژوئیه) برای من، سندی بود با عنوان «توضیحات دربارۀ تصمیم کمیتۀ مرکزی حزب کمونیست چین مبنی بر تعمیق همه‌جانبه‌تر اصلاحات برای ترویج مدرنیزاسیون چین». این متن طولانی به «زبان حزب» نوشته شده است، مملو از واژه‌ها و اصطلاحات خاص. بنابراین، «بیانیۀ پلنوم سوم» که قبلاً منتشر شده بود، برای خوانندۀ معمولی قابل درک است. اما انتشار «توضیحات» شی جین‌پینگ پس از انتشار «تصمیم»، شایستۀ توضیحات بیشتری است.
اولاً، چنین «توضیحاتی» قبلاً هرگز مکمل تصمیمات نهایی پلنوم‌ها یا کنگره‌های حزب کمونیست نبوده است. همۀ این اسناد ثمرۀ خلاقیت جمعی بسیاری از نظریه‌پردازان، متخصصان آمار و کارشناسان است که توسط بالاترین سفارش‌دهندگان بی‌نام به عهدۀ آن‌ها واگذار می‌شوند. این بار شی جین‌پینگ نویسندگان «تصمیم» را که تحت رهبری او کار می‌کردند، نام برد. او نوشت: «در نوامبر ٢٠٢٣، دفتر سیاسی کمیتۀ مرکزی حزب کمونیست چین تصمیم گرفت یک گروه کاری برای تهیه سند برای پلنوم سوم کمیتۀ مرکزی منتخب کنگرۀ ٢٠ حزب کمونیست چین تشکیل دهد. رهبری آن را به عهدۀ من گذاشت. رفقا وانگ هونینگ، کای چی و دینگ ژوکسیانگ به عنوان معاونان رهبر تیم عمل کردند…».
بسیار عجیب است که لی کیانگ، رئیس شورای دولتی جمهوری خلق چین (نخست وزیر)، که مسئول اوضاع و چشم‌انداز اقتصاد ملی است، در تصمیم‌گیری در مورد مسائل اقتصادی شرکت نکرد. از ژائو لجی، رئیس کنگرۀ ملی خلق چین (پارلمان) که برنامه‌های پنج ساله و سایر برنامه‌های اقتصادی را مورد بحث و تصویب قرار می‌دهد نیز نامی برده نشده است. آن‌ها همچنین از لی شی، دبیر کمیسیون مرکزی بازرسی انضباطی حزب کمونیست (کمیسیون مرکزی بازرسی انضباطی)، که در دورۀ رهبری شی جین‌پینگ به ابزار قدرتمندی در مبارزه با فساد و جرایم اقتصادی تبدیل شد، چشم‌پوشی کردند.
برای اولین بار، «توضیحات» بازتاب تاریخچۀ کاری است که بیش از یک ماه به طول انجامید. این فقط در نوامبر، زمانی که طبق سنت، پلنوم سوم باید برگزار می‌شد، آغاز گردید. ناگفته نماند که کار بر روی اسناد زودتر از موعد آغاز شد، اما در تاریخ تعیین‌شده معلوم شد که امکان اجماع بین رهبری حزب وجود ندارد. کار باید از نو آغاز می‌شد و رهبران ارشد به رهبری دبیرکل نقش‌های اصلی را بر عهده می‌گرفتند.
شی جین‌پینگ روند خلاقیت جمعی را در «توضیحات» خود تشریح میکند. شی می‌نویسد: «پس از تصمیم نوامبر برای ایجاد کارگروه، اولین جلسۀ عمومی در ٨ دسامبر برگزار شد. این شروع رسمی کار روی مطالعۀ راه حل بود. در طول بیش از هفت ماه، این گروه به تحقیقات وسیع مشغول شد، به طور گسترده نظرخواهی کرد، منطق موضوعات راه حل را مطالعه کرد و این سند را بارها مورد بحث و اصلاح قرار داد.
بموازات آن، ١٩١١ توصیه و پیشنهاد اصلاحی نیز از همه طرف دریافت شد. گروه تدوين سند تمام اين توصيه‌ها و پيشنهادات را به دقت مورد مطالعه قرار داد و در حد امكان آن‌ها را پذيرفت كه نتیجۀ پذیرش آن‌ها به ٢٢١ اصلاحيه انجامید. در فرایند تدوین «تصمیم»، سه جلسۀ کمیتۀ دائمی دفتر سیاسی کمیتۀ مرکزی حزب کمونیست چین و دو جلسۀ دفتر سیاسی برای بررسی این سند و انجام اصلاحات در آن برگزار گردید که در نتیجه، «تصمیم» تنظیم شد و برای بررسی به پلنوم سوم کمیتۀ مرکزی منتخب کنگرۀ ٢٠ حزب کمونیست چین ارائه شد».
کار پر زحمت جمعی روی متن «تصمیم» در پلنوم تصویب شد. با این حال، شی جین‌پینگ ارائه «توضیحات» اضافی را ضروری دانست. این سند بی‌سابقه به «نظر مخالف رفیق شی جین‌پینگ» شباهت دارد. ناگفته نماند که هیچ مغایرت یا تناقض آشکاری با متن «تصمیم» ندارد. در عین حال، حتی با یک مقایسه گذرا بین دو متن، می‌توان نکات و تفاوت‌های ظریف جالبی پیدا کرد.
شی جین‌پینگ در اینجا چندین بار از اصطلاح «رویکرد جدید» استفاده میکند. این اصطلاح اولین بار در سخنرانی وی در کنگرۀ بیستم در اکتبر ٢٠٢٢ شنیده شد، اما بعداً خیلی کمتر از آن استفاده کرد. در «تصمیم پلنوم سوم» وسیع، تنها چند بار به «رویکرد جدید» برخوردم. مؤلف شعار رسا که یادآور آرمان‌های سوسیالیستی کمونیست‌های دهۀ ٣٠ است، در مورد سمت‌گیری‌های اصلی کار پلنوم، در «توضیحات» خود می‌نویسد: «این دستور کار بار دیگر به طور علنی اعلام کرد که در یک کارزار جدید در دورۀ جدید چه پرچمی را حمل می‌کنیم و چه مسیری را پی می‌گیریم. این امر برای ترویج همه‌جانبۀ هدف بزرگ ساختن یک کشور قدرتمند و نوزایی ملی از طریق مدرنیزاسیون چین اهمیت مهم و عمیقی دارد».
شی جین‌پینگ با تشریح نتایج پلنوم، آن‌ها را «طرح کلی قادر به بسیج همۀ تلاش‌ها برای ترویج گسترده‌تر تعمیق اصلاحات در طیف وسیع‌تری از حوزه‌ها در یک رویکرد جدید در عصر جدید تلقی میکند».
علائم دیگر نیز نشان‌دهندۀ تغییر مداوم در مهمترین دستورالعمل‌های نظری حزب کمونیست چین است. من در اسناد جدید، به عنوان مثال، شعار اصلی کنگرۀ نوزدهم حزب کمونیست (٢٠١٧) را: «به هدف اصلی خود وفادار بمانید، مأموریت خود را برای یک دقیقه هم فراموش نکنید»، که بارها در کنگرۀ بیستم و نشست‌های حزبی متعاقب آن شنیده شد، ندیدم.
شی جین‌پینگ وضعیت بخش بازار اقتصاد ملی را انتقادی‌تر از نویسندگان «تصمیم» توصیف میکند. او می‌نویسد: «به عنوان مثال، سیستم بازار ناقص است؛ بازار هنوز توسعه نیافته است؛ رابطه بین دولت و بازار هنوز به طور کامل تنظیم نشده است؛ ظرفیت نوآورانه الزامات توسعه با کیفیت بالا را برآورده نمی‌کند؛ نظام تولید اساساً با مقیاس بزرگ و یکپارچگی ساختاری به جای قدرت چشمگیر و کیفیت بالا مشخص می‌شود؛ وضعیت عمدتاً تغییر نکرده است؛ فناوری‌های اصلی تحت کنترل دیگران هستند؛ پایۀ کشاورزی به اندازۀ کافی قوی نیست؛ هنوز تفاوت نسبتاً بزرگی بین شهرها و روستاها و سطح توسعۀ مناطق مختلف و همچنین، در توزیع درآمد جمعیت، باضافۀ کاستی‌ها و حلقه‌های ضعیف در زمینۀ تأمین رفاه مردم، حفاظت از محیط زیست و غیره وجود دارد».
شایان ذکر است که نه تنها تناقضات قابل ملاحظه، بلکه، همزمانی رویکردهای «راه حل‌ها» و «توضیحات» نیز باید مورد توجه قرار گیرد. مثلاً از کمیسیون مرکزی بازرسی انضباط حزبی هم حرفی نمی‌زنند. در کنگرۀ بیستم حزب کمونیست چین، گزارش این ساختار مقتدر که گاه «ضد جاسوسی حزبی» نامیده می‌شود، توأم با گزارش دفتر سیاسی شنیده شد. البته، هر دو سند در مورد ضرورت مبارزه با فساد در صفوف حزبی و نظام دولتی خیلی به تفصیل صحبت می‌کنند. اما به کمیسیون مرکزی بازرسی حزب حتی اشاره هم نشد.
در هر دو سند بر اهمیت توسعۀ بیشتر «شفافیت»، یعنی روابط تجاری، اقتصادی، مالی و سایر روابط با جهان خارج تأکید شده است. هنگام فهرست‌بندی ساختارهای اقتصادی بین‌المللی، هر دو «تصمیمات» و «توضیحات» فقط به طرح «یک کمربند و یک جاده» اشاره میکند. در عین حال، هیچ اشاره‌ای به سازمان همکاری شانگهای یا بریکس که با ظهور نظم جهانی عادلانه نقش فزاینده‌ای ایفا می‌کنند، نشده است. در توضیحات چنین آمده است: «لزوم گسترش نظام‌مند شفافیت در سطح نهادی، تعمیق اصلاح ساختار تجارت خارجی و نظام مدیریت سرمایه‌گذاری خارجی و فعالیت‌های سرمایه‌گذاری در خارج از کشور، بهینه‌سازی معماری فضای باز منطقه‌ای و بهبود سازوکارهای اجرای مشترک با کیفیت بالا، ابتکار کمربند و جاده را بهبود بخشد».
تفاوت‌های ظریف مختلفی در تحلیل اوضاع بین‌المللی که در آن معایب اجرای اصلاحات چین به طور فزاینده‌ای امکان ظهور می‌یابند، مشاهده می‌شود. راه حل آن‌ها را «الزامات اساسی برای پیشبرد ساختن جامعۀ با سرنوشت مشترک برای بشریت و به دست گرفتن ابتکار عمل استراتژیک در مواجهه با تغییرات عظیم و با سرعت شتابان که در صد سال گذشته دیده نشده است»، می‌خواند.
نویسندۀ «توضیحات» معلوم نیست به چه دلیل از عبارت «جامعۀ سرنوشت مشترک بشریت» که خود در سال ٢٠١٣ مطرح کرد، استفاده نمی‌کند. اما او وظایف ایجاد یک محیط خارجی مطلوب برای چین را با جزئیات بیشتری توضیح می‌دهد: «ایجاد و بهبود ساز و کار‌های هماهنگی برای تضمین امنیت مناطق اطراف چین، بهبود مکانیسم‌های مقابله با تحریم‌ها، مداخله و «صلاحیت دست بلند»، بهینه‌سازی مکانیسم پیشگیری و کنترل مخاطرات تجاری، بهبود ساختار موازین و مقررات قانونی، همچنین، ساختار اجرای اصل حاکمیت قانون در حوزۀ روابط خارجی، تعمیق همکاری‌های بین‌المللی در زمینۀ اجرای قانون و عدالت اهم وظایف چین است».
در «توضیحات» بخش مهمی از «تصمیمات» مربوط به حمایت ایدئولوژیک از «تعمیق همه‌جانبه‌تر اصلاحات» را تکرار نمی‌کند. در آن می‌نویسد: «ما باید به مارکسیسم-لنینیسم، تفکر مائوتسه تونگ، نظریۀ دنگ شیائوپینگ، نظرات مهم نمایندگی سه‌گانه و مفهوم علمی توسعه، محکم پایبند باشیم و اندیشۀ شی جین‌پینگ در مورد سوسیالیسم با ویژگی‌های چینی را برای یک دورۀ جدید به طور کامل اجرا کنیم. در مسیر مطالعۀ عمیق و اجرای تعدادی از ایده‌ها، دیدگاه‌ها و نظرات جدید شی جین‌پینگ، دبیر کل حزب دربارۀ مسائل تعمیق اصلاحات جامع، اجرای کامل، شفاف و جامع مفهوم جدید توسعه، پایبندی به الگوریتم اساسی کار – حرکت رو به پیش با حفظ ثبات گام برداریم».
این اختلاف را می‌توان با فروتنی طبیعی مؤلف «اندیشۀ شی جین‌پینگ» توضیح داد. اما قابل تأمل این واقعیت است که فهرست مفصلی از بنیانگذاران ایدئولوژی حزب کمونیست چین وجود دارد که اخیراً مورد استفاده واقع نشده و معمولاً به اصطلاح کلی «مارکسیسم چینی» تقلیل می‌یابد. چنین شرح و بسط از «منابع و آثار کلاسیک» در سند اقتصادی موجب طرح سؤالاتی شده است.
اختلافات و تفاوت‌های ظریف ثبت شده در «تصمیم» و «توضیحات»، وجود دموکراسی درون حزبی در حزب کمونیست چین و حفظ ظرفیت خلاق در حزب ١٠٠ میلیونی را تأئید میکند. به نظر می‌رسد که بحث جاری در رهبری حزب حاکم در مورد مسیر بهینه برای رسیدن به هدف «جوان‌سازی بزرگ ملت چین» تکمیل نشده است. با این حال، پلنوم چهارم در پیش است!
برگرفته از: بنیاد فرهنگ راهبردی
۴ مرداد- اسد ١۴٠٣
