خواص وکشت زعفران یا طلا سرخ

نوشته کریم پوپل

مورخ 27 مارچ 2016

زعفران سومین نبات با ارزش و قیمتی بوده در افغانستان علیه چرس و کوکنار جنگ را آغاز نموده است. این نبات قیمت بها مفید ومجازی است بدین وسیله میتوان علیه تریاک وچرس جنگاند.

زعفران در مناطق هموار و ناهموار توسط پیازش کشت میگردد. در اوایل خزان یکبار آب میخورد و در فصل بهار با باران های بهاری رشد نموده گل میدهد و گل آن در ماه اواخر ثور چیده شده و بازار آن کشورهای اروپائی ، امریکا، آسترلیا و آسیا گرم بوده و هر کیلو گرام آن در حدود یک هزار دالر امریکایی به فروش میرسد که در مقایسه با دیگر نباتات صنعتی نه ماشین آلات پیچیده ای بکار دارد و نه هم به آبیاری متعدد.

زعفران یک نبات طبی و صنعتی بوده در صنعت برای رنگ آمیزی تکه باب، خوراکه ها و در طبابت برای ساختن بعضی ادویه جات ضد مرض شکر استفاده صورت میگیرد . این نبات از هزاران سال به اینطرف کشت و تجربه شده است . اگر از هر هکتارکشت زعفران حد اوسط سه کیلوکرام زعفران تولید بدست آید این نبات در مقایسه به کوکنار سرمایه ای بهتری نصیب دهقان میگرداند.

گیاه زعفران

گل زعفران دارای گلبرگهای بنفش رنگ هست که در وسطش سه تارک نارنجی پررنگ وجود دارد. همین سه تار زعفران است. قدنبات بین ۱۰–۳۰سانتی متر میباشد. کشت و برداشت این گیاه هنوز به شکل قدیمی و سنتی انجام شده عموماً توسط دست چیده میشود. باید تعداد زیادی تارک گل زعفران را جدا نمود تا یک مثقال زعفران تهیه گردد . علت قیمت بودن زعفران در همین تارش نهفته است.

دم کردن زعفران

مقدار یک قاشق چایخوری زعفران خشک شده را کاملاً پودر کنید و در یک کاسه که حاوی حدود یک گیلاس آب جوش باشد بریزید و سر کاسه را ببندید. کوشش کنید این کاسه بالای حرارت غیر مستقیم مانند بالای سر پوش دیگ داغ یا چیز دیگر داغ برای ۲۰ دقیقه بگذارید تا به آرامی رنگ کشیده غلیظ گردد. از این مایع میتوانید برای خوش طعم و رنگ کردن غذاها و پلو استفاده کنید. همچنین میتوانید مقدار ۳/۱ قاشق چایخوری تارک زعفران را در یک چاینک چای خوری به اندازید بگذارید دم بکشد سپس آنرا نوش جان کنید.

فواید زعفران برای صحت و سلامتی بدن

زعفران دارای بیش از ۱۵۰ نوع مرکبات میباشد. این نبات دارای مقدار زیادی منگنیز، ویتامین C، آهن، پتاسیم و ویتامین B6 هست. منگنیز برای تنظیم قند خون بهبود سوخت ساز بدن و جذب کلسیم کمک میکند. زعفران در تقویت هرمون‌های جنسی و آرامش اعصاب کمک می نماید. ویتامین C نیز جنگنده عفونت میباشد . پتاسیم نیز به تعادل مایعات در بدن کمک میکند و اگر میزانش در بدن کم باشد گرفتگی عضلات را به همراه خواهد داشت. در زعفران ماده بنام پیکروکروسین وجود دارد که ماده اصلی طعم و مزه میباشد. عصاره زعفران در بسیاری از موارد میتواند باعث مانع رشد تومورهای مختلفه مانند سرطان گردد .زعفران یک داروی عالی ضد افسردگی بوده و باعث نشاط و خوشی افراد میشود. این ماده جریان خون را رقیق نموده در تقویت حافظه نقش مؤثری دارد.

مواد مُغذی در هر ۱۰۰ گرم (۳٫۵ اونس)

انرژی ۱٬۲۹۸ کیلوژول (۳۱۰ کیلوکالری)

کاربوهیدرات‌ها ۶۵٫۳۷ g

شحم ۵٫۸۵ g

شحم اشباع ۱٫۵۸۶ g

شحم ‌اشباع‌نشده ۰٫۴۲۹ g

شحم چنداشباع‌نشده ۲٫۰۶۷ g

پروتئین ۱۱٫۴۳ g

آب ۱۱٫۹۰ g

ویتامین آ ۵۳۰ IU

تیامین (ویتامین ب۱) ۰٫۱۱۵ میلی‌گرم (۹٪)

ریبوفلاوین (ویتامین ب۲) ۰٫۲۶۷ میلی‌گرم (۱۸٪)

نیاسین (ویتامین ب۳) ۱٫۴۶۰ میلی‌گرم (۱۰٪)

ویتامین C ۸۰٫۸ میلی‌گرم (۱۳۵٪)

کلسیم ۱۱۱ میلی‌گرم (۱۱٪)

آهن ۱۱٫۱۰ میلی‌گرم (۸۹٪)

منیزیم ۲۶۴ میلی‌گرم (۷۱٪)

فسفر ۲۵۲ میلی‌گرم (۳۶٪)

پتاسیم ۱۷۲۴ میلی‌گرم (۳۷٪)

سدیم ۱۴۸ میلی‌گرم (۶٪)

سرب ۱٫۰۹ میلی‌گرم (۱۱٪)

سلنیم ۵٫۶ μg

اسید فولیک ۹۳ μg

ویتامین ب۶ ۱٫۰۱۰ mg

خاکستر ۵٫۴۵ g

ضرر مصرف بیش از حد زعفران

مصرف بیش از حد زعفران نیز باعث کاهش فشار خون و رقیق شدن بیش از حد خون گردیده ممکن است عوارضی مثل خونریزی‌های بینی و یا رحمی را در خانمها همراه داشته باشه. استفاده زیاد این ماده باعث سقط جنین در ماه‌های اول حاملگی خانمها می گردد.

انواع زعفران

زعفران نبات است که در سراسر جهان کشت میشود. کشورهای چون فرانسه اسپانیا کشمیر ایران در کشت این نبات مشهور هستند. زعفران بشکل وحشی و اهلی وجود دارد. انواع زعفران که در افغانستان ایران و کشورهای نزدیک کشت میشود قرار ذیل اند.

انواع زعفران خزانی

این نوع گیاه به راحتی پرورش می‌یابد و احتیاج به خاکی دارد که آب را به سهولت تخلیه کند. یعنی اینکه مقدار ریگش زیاد باشد.

Crocus sativus: این نوع گیاه زعفران، گلبرگهای بنفش روشنی دارد که در خارج آن خطوط تیره تری به چشم می‌آید. ساقه‌های زعفرانی آن سرخ و بلند است. این نوع گیاه زعفران برای پرورش دادن، خصوصیات خاص دارد.

Crocus speciosus: این نوع گیاه زعفران، اولین نوع است که زودتر از انواع دیگر گلدهی می‌کند. این گیاه پرطرفدارترین نوع زعفران می‌باشد که رنگهای متنوعی از سفید تا آبی تیره دارد. پرورش این گونه گیاه بسیار ساده بوده و برای تزئین چمن نیز بسیار مناسب است.

انواع زعفران بهاری

این گونه زعفران از اوایل بهار گل می‌دهد و همچنان به خاکی که آب را به راحتی تخلیه کند نیاز دارد.

Crocus.chrystanthus: این گونه گلهای رنگ بنفش زرد و سفید و آبی روشن دارد.

Lady killer: دارای رنگ بنفش روشن با کناره‌های سفید است و درون گل بنفش مایل به سفید است.

E.A.Bowles: گلها جام مانند و به رنگ زرد لیمویی می‌باشند. گاهی در گلبرگهای بیرونی رنگهای بنفش و برنجی نیز دیده می‌شود.

Tricolor: نوک گلبرگها بنفش، سپس قسمتی سفید و داخل آن زرد رنگ است.

Crocus. tommasinianus: نوع بسیار راحت برای پرورش دادن که نوده خود را در تمام نقاط کردها می‌پاشد. رنگ گلهای آن از بنفش روشن تا بنفش تیره متغیر است. نوک گلبرگها تیره‌تر هستند. این گیاه در سایه نیز می‌تواند به رشد خود ادامه دهد. در چمن ها نیز برای زیبا ساختن چمن مورد استفاده قرار دارد.

پرورش زعفران

بذر زعفران توسط پیاز آن صورت می گیرد .دریک جریب زمین، از۸۰۰ گرام الی یک کیلوپیاز زعفران بذرمیشود و این نبات درماه میزان کشت گردیده دربهارحاصل می‌دهد. زعفران، گیاه نیمه گرمسیری میباشد. درمناطقی که دارای زمستان‌های ملایم و تابستان گرم و خشک باشد، به خوبی رشد می‌کند. حاصل این نبات گرانبها به طور معمول صبحگاهان و قبل از طلوع آفتاب، برداشت می‌گردد. بطور معمول زعفران به دو فصل کشت می گردد.انواع گلدهندهٔ خزانی را بین ماه اسد و میزان کشت میشود. انواع گلدهندهٔ بهاری را بین سنبله تا عقرب کشت میشود. برای کاشت پیاز آن، بیل‌های مخصوصی وجود دارد که می‌توانید آنها را تهیه کنید. پیازها در عمق ۶ تا ۱۰ سانتیمتر کشت گردیده فاصلهٔ بین بوته‌ها نیز بین ۱۰–۱۵سانتیمتر رعایت گردد.هنگامی که قصد دارید گیاه را بکارید اگر احتمال می‌دهید که خاک شما مناسب است، خاک را با مقداری کود نباتی و سنگ ریزه مخلوط کنید تا بتواند آب را به راحتی تخلیه کند. لازم است پس از کشت پیاز را آبیاری کنید. بگذارید پیازها به صورت طبیعی بمیرند و خودتان ساقه آنها را نبردارید.در صورت کاشته شدن در گلدان، گیاه را هر ۲ هفته یکبار، با مواد تقویت کننده، تقویت کنید.

تکثیر زعفران

زعفران نبات سیاسی بوده امروز در برابر کشت چرس و تریاک می جنگد بدین لحاظ از حمایت و پشتبانی دولت افغانستان کشورهای منطقه و جامعه جهانی برخوردار میباشد. دولت افغانستان و جامعه جهانی همه ساله به مقادیر فراوان پیاز این نبات را تهیه نموده به دهاقین توزیع می نماید. دولت افغانستان زعفران کاران را به اتحادیه ها تقسیم نموده زعفران را از طریق اتحادیه ها بفروش می رساند. اتحادیه های زعفران کاران همه ساله نمایشگاه های زعفران در داخل کشور وخارج کشور براه انداخته از آنطریق مقادیر زیادی زعفران خویشرا بفروش می رساند.

طریقه تقسیم ساختن

این روش ساده‌ترین روش تکثیر زعفران است. پس از چندین سال می‌توانید پیاز یا هستهٔ اصلی گیاه را از خاک بیرون آورده و آن را چندین قسمت کنید و دوباره بکارید.

روش بذری نوده

بعضی از انواع زعفران به صورت طبیعی دور و بر کردها به بذر پاشی یا نوده هامی‌پردازند. این نودها را می‌توان از خود گیاه هم جمع‌آوری کرد.. نوده ها را در خاک مناسبی که آب را به خوبی تخلیه می‌کند بکارید. اغلب پس از ۳ سال گلدهی می‌کنند.

مشکلات احتمالی پرورش زعفران

زعفران عاری از امراض نیست ولی عموماً پرورش ساده‌ای دارد. بزرگترین دشمن و آفت این گیاه سنجاب، خرگوش و حشرات جونده هستند که پیاز گیاه را می‌خورند. سعی کنید پیازها را در عمق بیشتری بکارید. برخی افراد پیازها را آغشته به پارافین می‌کنند تا از گزند سنجابها در امان بمانند.

شناخت زعفران

چون زعفران یک ماده قیمتی است . لازم است در تجارت از طریق لابراتوارها و دربازار عادی از طریقه های چشم ودست باید شناخت. در خرید زعفران باید دقت صورت گیرد تا تارک جواری و گل گلرنگ با آن مخلوط نباشد. غرض ازدیاد وزن کلاگک ‌های آن را با نوعی چربی، شکر، نمک یا عسل آغشته می‌کنند و وزن آن را افزایش می‌دهند.

شخیص زعفران اصل با مزه کردن

برای تشخیص زعفران اصل، با مزه کردن زعفران باید مزه کمی تلخ آن را احساس کنید. درصورتی که مزه و طعم زعفران کمی تلخ نبود یا مزه نداشت زعفران تقلبی است. اگر بسیار تلخ هم بود تقلبی است. درصورتی که مزه تلخ زعفران همراه با شیرینی یا شوریا چربی بود مطمئن باشید که زعفران ناخالصی بوده و متقلبین برای افزایش وزن زعفران از آغشته نمودن زعفران به چربی و روغن، و یا اضافه نمودن عسل تقلب نموده است..

تشخیص زعفران تقلبی از طریق چشم

زعفران را در بازار آزاد هیچوقت به صورت پودر یا خرد شده یا اسپری نخرید. زیرا تشخیص دادن درجه کیفی آن درصورت که پودری باشد بسیار سخت است. زعفران پودری لازم است در لابراتوار مورد آزمایش قرار گیرد . زیرا در شکل پودری آن هرچیز علاوه شده میتواند. اگر کلاگک تار‌های زعفران بسیار جلادار باشد باید به آن شک کرد یا در صورت مشاهده این ظاهر غیرطبیعی آن را بین انگشتان دست یا روی کاغذ مالش نمود اگر ماده خاصی از آن روی کاغذ نقش ببندد و کاغذ و انگشتان دست چرب گردد درین صورت تقلب در وزن صورت گرفته است.

اگر زعفران در هنگام حل شدن در آب، آب را به سرعت رنگین و سرخ تند نمود مطمئن باشید که از رنگ‌های شیمیایی غیرمجاز یا مجاز خوراکی استفاده شده است و زعفران شما ناخالص و تقلبی است.

تشخیص زعفران اصل از طریق شکل ظاهری

شکل ظاهری تار زعفران شبیه میخک است؛ به گونه‌ای که پایین گیاه میله‌ای و انتهای آن دندانه دار، پهن و قیچی شکل است. همچنین رنگ زعفران باید سرخ تند باشد نه روشن و شکل کلاگک ‌های آن نیز نباید براق باشد. از نظر ظاهری، سرشاخه‌هایی کلاگک ها سه‌شاخه دارد که در قسمت بالا به شکل باجه ( آله موسیقی) و در قسمت‌های پایین‌تر باریک‌تر است زعفران دارای بویی تازه، تند و نافذ است و بوی کم زعفران علامت کهنه گی یا ناخالصی آن است زعفران اصل، در موقع حل شدن به آب رنگ زرد و مایل به نارنجی و سرخ رامی‌دهد اگر زعفران را در بنزین بیندازیم نباید بنزین را رنگین کند چون زعفران در بنزین نامحلول است.

راه های پیشرفته تر در تشخیص زعفران

در لابراتوار به سهولت می‌توان زعفران تقلبی را از زعفران حقیقی شناخت به طوری که با انداختن زعفران در مایع سولفوریک اسید غلیظ , رنگ زعفران برنگ آبی تغییر مینماید؛ و در مواد قلعی مانند سودا و آمونیاک رنگ آن نارنجی مایل به سرخ می‌شود و همچنین ماده رنگی زعفران به سرعت در الکل حل می‌گردد. به طور کلی زعفران باید دارای اختصارات زیر باشد:

– رطوبت آن حداکثر ۱۳٪ باشد.

– خاکستر آن حداقل ۷٪ باشد.

– هر میلیگرم نوع مرغوب آن، به طور محسوس باید ۷۰۰ سانتیمتر مکعب آب را رنگ کند.

روش‌های کاربردی تشخیص زعفران خالص

۱ـ زعفران ناب و خالص به هنگام افزوده شدن در آب، رنگ آب را زرد می‌سازد اما زعفران تقلبی رنگ آب را سرخ تا نارنجی تیره می‌کند. آب داغ برای آزمایش کردن بهتر است.

تصاویرشماره ۱ و ۲ نمایانگرزعفران خالص و تصویرشماره ۳ برنگ سرخ زعفران تقلبی می‌باشد.

۲ ـ پس از اینکه زعفران را کوبیدیم و به صورت پودر درآمد چند میلی‌گرام پودر زعفران را با دو یا سه قطره اسید سولفوریک غلیظ، روی شیشه ساعت مخلوط می‌کنیم در این لحظه زعفران ابتدا به رنگ سرخ مایل به نصواری و پس از مدت کمی به رنگ سرخ مایل به بنفش مبدل می‌شود .

این آزمایش به طور کامل اختصاصی نبوده و مربوط به موادی مانند زعفران می‌شود که دارای ترکیبات کاروتنوییدی (موادی دارای رنگ‌های زرد و یا نارنجی) است.

۳ ـ چند میلی‌گرم پودر زعفران را روی یک شیشه ساعت قرار داده و به آن یک قطره اسید سولفوریک اضافه کرده و کمی می‌ساییم، پس از آن مخلوط را زیر میکروسکوپ قرار

داده و با عدسیه ۱۰۰ ملاحظه می‌کنیم، بعد از حداکثر یک دقیقه تکه‌های پودر به رنگ آبی مبدل گشته و اطراف تکه‌ها، هاله‌ای از رنگ آبی احاطه می‌شود.

منابع

1.زعفران ویکی پیدیا انگلیسی

https://en.wikipedia.org/wiki/Saffron

2SAFFRON NUTRITION FACTS. نوشته سایت

http://www.nutrition-and-you.com/saffron.html

۳. زعفران جایگاه خشخاش می‌شود. نوشته واسیع سروش در ویبسایت بی‌بی‌سی فارسی

http://www.bbc.com/persian/afghanistan/2011/02/110207_k01_afg_saffron_opium.shtml

۴. زعفران یعنی طلای زراعتی افغانستان نوشته عبدالواحدعادل در ویبسایت صدای آمریکا

http://www.darivoa.com/content/saffron_afghanistan/1970813.html