ترکیه: جوانان از اردوغان و حزب او رویگردان شده‌اند
نویسنده: یوری کوزنتسوف ــ
دولت برای جذب هواداران بیشتر، بار دیگر به «مسأله کردها» متوسل شده است.
اپوزیسیون ترکیه برنامه‌ریزی کرده تا حداقل ۵۰ تجمع اعتراضی برای آزادی اکرم امام‌اوغلو، شهردار استانبول و نامزد ریاست‌جمهوری، از زندان برگزار کند. اوغوز اوزل، رهیر حزب جمهوری‌خواه خلق (CHP)، در مصاحبه‌ای با روزنامهٔ «سوزجو» اعلام کرد که شرط دوم اپوزیسیون برای مذاکره با مقامات، برگزاری انتخابات زودهنگام است.
رئیس CHP موضع خود را این‌گونه توضیح داد: «آنچه دولت انجام داده را اعلان جنگ می‌دانم. ما نیز همان‌گونه که در جنگ مرسوم است، پاسخ می‌دهیم: می‌جنگیم، سازماندهی می‌کنیم، مقاومت نشان می‌دهیم، شجاعت به خرج می‌دهیم و به ضدحمله متوسل می‌شویم.»
در مقابل، اپوزیسیون اگرچه در اقدامات خود به قانون پایبند است، اما هم‌زمان بر برتری اخلاقی و روانی و نیز عزم راسخ خود برای دفاع از مواضعش از طریق روش‌های دموکراتیک و قانون اساسی تکیه دارد.
پیش از این، فعالان حزب جمهوری‌خواه خلق (CHP) و دانشجویان دانشگاه‌های بزرگ مردم را به تحریم چند برند از جمله شبکه‌های خبری طرفدار دولت و یک کافی‌شاپ فراخواندند که به ادعای آن‌ها از دولت حمایت می‌کنند. این اقدام با واکنش تند دولت مواجه شد: «عمر بولات»، وزیر تجارت، به طراحان تحریم‌های مقطعی مصرف‌کنندگان اتهام زد که قصد تضعیف اقتصاد ترکیه را دارند.
بر اساس آمار رسمی، در طول یک ماه گذشته، بیش از ۱۰۰۰ نفر در ارتباط با اعتراضات بازداشت شده‌اند که در میان آن‌ها چهره‌های شناخته‌شده‌ای از جمله برخی بازیگران نیز دیده میشوند.
علی‌رغم کاهش ظاهری فعالیت‌های اعتراضی، به نظر می‌رسد اکثریت ضداردوغانی در حال شکل‌گیری است و هر روز عینیت بیشتری می‌یابد. بر اساس نظرسنجی مؤسسهٔ جامعه‌شناسی آنک ـ آر که از ۴ تا ۸ آوریل انجام شد، اگر انتخابات عمومی فردا برگزار شود، نزدیک به یک‌سوم شهروندان ترک (۲۹ درصد) در بین جمعیت فعال اقتصادی ۱۸ تا ۲۹ ساله به حزب جمهوری‌خواه خلق (CHP) به‌عنوان نیروی پیشروی اپوزیسیون رأی خواهند داد.
در مقابل، تنها ۱۵.۹ درصد از رأی‌دهندگان این ردهٔ سنی، حزب عدالت و توسعه (AKP) حاکم را ترجیح می‌دهند. نکته قابل تأمل اینجا است که حزب دست راستی افراطی «پیروزی» با ۱۲.۸ درصد آراء، جایگاه سوم را به خود اختصاص داده است. همچنین، ۱۴.۵ درصد از جوانان هنوز تصمیم خود را نگرفته‌اند یا اعلام کرده‌اند که در انتخابات شرکت نخواهند کرد. نکتهٔ قابل توجه این است که بر اساس نظرسنجی ماه مارس ۲۰۲۵، حزب جمهوری‌خواه خلق (CHP) تنها ۲.۱ درصد از حزب حاکم عدالت و توسعه (AKP) پیش بود؛ اما همان‌طور که مشاهده می‌کنید، این اختلاف در آوریل به رقم چشمگیر ۱۳.۱ درصد افزایش یافته است.
در ترکیه (از جمله توسط حزب حاکم) نظرسنجی‌های جامعه‌شناختی متعددی انجام میشود که نتایج آن‌ها همیشه منتشر نمی‌شود. اما حتی آن بخش از اطلاعات که به افکار عمومی راه می‌یابد، هشداری جدی به سیستم حکومتی رجب طیب اردوغان، شخص وی، حزب عدالت و توسعه و ائتلاف حاکم «ائتلاف مردمی» محسوب میشود.
مردم ترکیه خواستار تغییر بنیادین در الگوی توسعه کشور هستند. فضای جدید جامعه ترکیه به گونه‌ای است که اردوغان نه‌تنها موفق شده خود را در مقابل کمالیست‌ها و طرفداران توسعهٔ سکولار ترکیه قرار دهد، بلکه حتی محافظه‌کاران سنتی را نیز از خود رنجانده است.
چندی پیش، ایلبر اورتایلی ـــ اسلام‌شناس، مورخ برجسته و مدیر سابق موزه و خزانه دولتی توپکاپی ـــ ارزیابی ناخوشایندی برای دولت ارائه داد. به گفتهٔ این دانشمند نام‌آور جهانی، جمعیت ترکیه در حال کاهش است در حالی که روندهای منطقه‌ای نامساعد تشدید میشوند: «ما با یک فاجعه اجتماعی روبرو هستیم؛ در شرایطی که مقامات مشغول آوردن سوری‌ها به ترکیه هستند!»
به نظر می‌رسد چنین ارزیابی‌هایی نه اغراق آمیز باشند و نه صرفاً یک بیان ادبی: اورتایلی اصولاً از گفتن جملات به‌منظور جلب توجه پرهیز می‌کند. بر اساس داده‌های پایگاه بین‌المللی geo.universe، در مقایسه با سال ۲۰۱۶، در سال ۲۰۲۴ اکثر مناطق کشور یا به سادگی زاد و ولد را متوقف کرده‌اند، یا شاخص‌های میزان تولد به‌شدت ناچیز هستند.
مخالفت با نظام اردوغان در حال تبدیل شدن به نارضایتی بخش قابل توجهی از جامعه است که خود را به اشکال مختلف نشان می‌دهد. این نارضایتی دیگر صرفاً به ابعاد ارزشی مانند حجاب یا مصرف مشروبات الکلی محدود نمی‌شود، بلکه به مسائل وجودی و حیاتی جامعه نیز کشیده شده است.
شیفتگی مفرط رهبر فعلی ترکیه به ژئوپلیتیک و توسعه‌طلبی خارجی (که به‌وضوح در نمونهٔ سوریه و تا حدی در قفقاز و آسیای مرکزی مشهود است) شروع به تأثیرگذاری جدی بر شرایط زندگی شهروندان ترک کرده است. این سیاست‌ها که زمانی ممکن بود به‌عنوان نشانه‌ای از قدرت ترکیه تفسیر شوند، اکنون به عاملی برای نگرانی‌های داخلی بدل شده‌اند.
نکته قابل تأمل دیگر، ظهور مرزهای مشخص جغرافیایی در شکاف‌های سیاسی و اجتماعی ـ فرهنگی ترکیه است. بررسی نقشهٔ نتایج انتخابات سال‌های اخیر به‌وضوح نشان می‌دهد که:
• حامیان امام‌اوغلو، کمالیست‌ها و اپوزیسیون عمدتاً در مناطق ساحلی کشور متمرکز هستند، از جمله:
ـــ کلانشهرهای بزرگ (استانبول، ازمیر و …)
ـــ پایتخت (آنکارا)
• هواداران اردوغان و حزب عدالت و توسعه بیشتر در:
ـــ مناطق مرکزی و عمق آناتولی
ـــ شهرهای کوچک و روستاها
این تقسیم‌بندی جغرافیایی نه‌تنها بازتابی از تفاوت‌های سیاسی، بلکه نشانگر گسل عمیق فرهنگی بین ترکیه مدرن و سنتی است. مناطق ساحلی که دروازه‌های ارتباطی با جهان محسوب میشوند تمایل بیشتری به ارزش‌های سکولار و اصلاح‌طلبی نشان می‌دهند، در حالی که قلب سنتی آناتولی همچنان به محافظه‌کاری سیاسی وفادار مانده است.
در تحولات پیش رو ـــ همانند بسیاری از مقاطع حساس تاریخ ترکیه ـــ نقش احزاب کردی می‌تواند تعیین کننده باشد. آرای این احزاب، اعم از حزب دموکراتیک سکولار (DEM) و حزب محافظه‌کار مذهبی هوداپار، ممکن است همان رأی‌های تعیین‌کننده‌ای باشند که ائتلاف حاکم برای تغییر قانون اساسی بدان نیاز دارد.
اردوغان برای تمدید قانونی دورهٔ ریاست جمهوری خود به این تغییرات نیازمند است. تحلیل‌گران همین نیاز را انگیزهٔ اصلی «بهار کردی» جدید اردوغان می‌دانند که شامل مذاکرات غیرمستقیم با عبدالله اوجالان، رهبر زندانی پ.ک.ک، نیز شده است. اوجالان که در فوریهٔ گذشته از هوادارانش خواسته بود سلاح‌ها را زمین بگذارند و صفوف حزب را ترک کنند، همچنان از زندان بر جنبش کردی تأثیر می‌گذارد.
بر اساس گزارش دیلی صباح، «ابتکار تاریخی» برای خاتمه دادن به تروریسم پ.ک.ک موضوع اصلی جلسهٔ کابینه در ۱۵ آوریل خواهد بود که با ریاست اردوغان برگزار میشود. این نشست، علاوه بر بررسی نتایج اجلاس دیپلماتیک آنتالیا، به ارزیابی دیدار اخیر رئیس‌جمهور با دو نمایندهٔ حزب دموکراسی خلق (HDP) ـــ که به‌عنوان «بسیار مثبت، سازنده و امیدبخش» توصیف شده است ـــ نیز خواهد پرداخت.
ابتکار «ترکیه بدون ترور» سال گذشته توسط دولت بهحجلی، متحد دولت، مطرح شد. انتظار می‌رود پ.ک.ک بهار امسال «کنگره»ای برگزار کند و اعلام کند که به‌طور کامل از فراخوان اوجالان پیروی خواهد کرد. با این حال، همان‌طور که نشریه طرفدار دولت اشاره می‌کند، «این گروه تروریستی شرایطی، از جمله آزادی اوجالان، را مطرح کرده که آنکارا تاکنون این مطالبات، حتی آتش‌بس یکجانبه اعلام شده توسط گروه، را نپذیرفته است.»
حتی در صورت موفقیت این فرآیند، ترکیه و مقامات آن با خطر مواجه شدن با تنش‌های قومی روبه‌رو هستند ـــ به‌ویژه اگر به یاد آوریم که در ماه‌های اخیر، اردوغان چقدر شتابزده و قاطعانه تلاش کرد تا همهٔ ترک‌ها را به باور داشتن به روند صلح با پ.ک.ک، همان گروهی که او خود در سال ۲۰۱۵ با شدت تمام سرکوب کرد، وادار کند. پس از پنجمین نشست مکانیسم امنیتی سطح بالا بین ترکیه و عراق در آنتالیا، هاکان فیدان، وزیر امور خارجهٔ ترکیه، اعلام کرد که بغداد نیز پ.ک.ک را یک گروه تروریستی می‌داند و مانند آنکارا انتظار انحلال سریع آن را دارد ـــ هرچند که چنین نتیجه‌ای هنوز بسیار نامعلوم است.
مسأله چند دهه‌ای کردها نه‌تنها یک بعد خارجی بلکه یک چالش داخلی عمیق نیز دارد: جمعیت کرد با رشد جمعیتی بالاتر در سراسر ترکیه پراکنده است و اکثریت آن از مذاکرات صلح با پ.ک.ک حمایت می‌کنند. این جامعه در لحظات بحرانی (مانند روزهای پرتنش کودتای نافرجام ژوئیهٔ ۲۰۱۶) بارها «نگرانی خود را برای آینده ترکیه» ابراز کرده است.
هر راه‌حل معناداری مستلزم اصلاحات قانون اساسی، به‌رسمیت شناختن حقوق اقلیت‌ها (از جمله آموزش و استفاده از زبان کردی در ادارات)، و اشکالی از خودمختاری منطقه‌ای برای مناطق کردنشین خواهد بود. با این حال، چنین تغییراتی به‌طور حتم با مقاومت شدید ناسیونالیست‌ها و تندروهای مذهبی حامی حکومت اردوغان مواجه خواهد شد ـــ گروه‌هایی که هرگونه امتیاز به کردها را خیانت به «وحدت ملی» می‌دانند.
در حالی که اردوغان سعی دارد با مانور بین سیاست‌های امنیتی و گفت‌وگو توازن ظریف ایجاد کند، موفقیت یا شکست این روند نه‌تنها آیندهٔ سیاسی او، بلکه ثبات کل ترکیه را تحت تأثیر قرار خواهد داد. آیا جامعهٔ ترکیه آمادهٔ پذیرش یک تغییر ساختاری در رابطه با کردهاست؟ پاسخ این سؤال ممکن است آیندهٔ این کشور را برای دهه‌های آینده تعیین کند.
در این مرحله، تنها با اطمینان می‌توان گفت که ائتلاف‌های رقیب در حال نهایی‌سازی مواضع خود پیش از نبرد سرنوشت‌ساز هستند. «قوهای سیاه» غیرمنتظره همچنان می‌توانند تحولات جاری را تحت تأثیر قرار داده و مسیر رویدادها را تغییر دهند. امروز، ترکیه بیش از هر زمان دیگر نیازمند چهره‌ای سیاسی است که بتواند پیکرۀ ازهم‌گسیختۀ جامعه را در خطوط شکاف‌های متعدد، دوباره پیوند زند.
با این حال، به نظر می‌رسد این چهرهٔ نجات‌بخش به‌هیچ‌وجه رئیس‌جمهور کنونی نباشد که خود با جهت‌گیری‌های اجتماعی کاملاً متضاد و تشدید کننده اختلافات داخلی شناخته میشود. جالب آن که باید اذعان کرد اردوغان در دامن زدن به این تنش‌های داخلی به مهارتی قابل توجه دست یافته است.
منبع: بنیاد فرهنگ استراتژیک، ۱۵ آوریل ۲۰۲۵
https://www.fondsk.ru/news/۲۰۲۵/۰۴/۱۵/turciya ـ molodyozh ـ otvorachivaetsya ـ ot ـ erdogana ـ i ـ ego ـ partii.html
