نیم قرن استاندارد دلار نفتی
کیسینجر و دلار نفتی: داستان یک دسیسه
والنتین کاتاسانوف (Valentin Katasonov)،
پروفسور، دکتر علوم اقتصادی، مدیر مرکز پژوهش‌های اقتصادی «شاراپوف» فدراسیون روسیه
ا. م. شیری
پایه‌های نظام پولی و مالی جهان پس از جنگ جهانی دوم در کنفرانس بین‌المللی در برتون وودز (ایالات متحده آمریکا) در سال ۱۹۴۴ گذاشته شد. چهل و چهار کشور به پیش‌نویس استاندارد پیشنهادی آمریکا برای دلار طلا رأی مثبت دادند. واحد پول جهانی تسویه حساب‌های بین‌المللی در حوزۀ تجارت و سرمایه‌گذاری و انباشت ذخایر رسمی دلار آمریکا بود. واشنگتن به مقامات پولی سایر کشورها مبادلۀ آزاد دلار با طلا از ذخایر خزانه‌داری آمریکا را تضمین کرد. در آن زمان، دلار هم بواسطۀ انبوه کالاهای تولید شده در اقتصاد آمریکا و هم ذخایر طلای آن پشتیبانی می‌شد.
استاندارد طلا-دلار کمتر از دو دهه دوام آورد. ذخایر طلای آمریکا رو به کاهش نهاد و افراد بیشتری به مبادلۀ «کاغذ سبز» با فلز زرد روی آوردند. شارل دوگل، رئیس جمهور فرانسه آخرین کسی بود که طلای آمریکایی را به ازای دلار در سال ۱۹۶۵ بدست آورد. پس از آن، تاریخ استاندارد طلا-دلار به صفحۀ آخر رسید. خزانه‌داری ایالات متحده سرانجام در ۱۵ اوت ۱۹۷۱ «پنجرۀ طلایی» را بست و توقف مبادلۀ دلار با طلا را رسماً اعلام کرد. صندوق بین‌المللی پول نیز در سال ۱۹۷۳ تصمیم گرفت نرخ ثابت ارز و برابری طلای دلار آمریکا را کنار بگذارد. در واقع، استاندارد طلا-دلار به موجودیت خود خاتمه داد.
نحوۀ جایگزینی این استاندارد مشخص نبود. پاریس پیشنهاد کرد که قیمت رسمی طلا (یا برابری طلا) تماماً مورد بازنگری قرار گیرد و آن را تا سه برابر، مثلاً تا سطح ۱۰۰ دلار در هر اونس تروا افزایش دهند. برخی دیگر یادآور شدند که در کنفرانس پولی و مالی سال ۱۹۴۴، جان مینارد کینز، رئیس هیئت انگلیسی، واحد پولی فراملی «بانکور» را که توسط یک اتاق تهاتر بین‌المللی منتشر می‌شود، به عنوان ارز جهانی پیشنهاد کرد. نسخۀ انگلیسی همانوقت رد شد. ولی به احتمال اینکه قبول شود، دوباره یادآوری کردند. کشورهای عضو صندوق بین‌المللی پول در اوایل سال ۱۹۶۸، به انتشار به اصطلاح حق برداشت ویژه (Special Drawing Rights ) دست زدند. اولین بستۀ حق برداشت ویژه در ژانویۀ ۱۹۶۹ منتشر شد. حق برداشت ویژه نمونۀ اولیۀ پول فراملی است که کینز از آن صحبت کرد. بسیاری‌ها مطمئن بودند که انتشار قدرتمند حق برداشت ویژه در دهۀ ۱۹۷۰ آغاز می‌شود و آن را «طلای کاغذی» نامیدند. با این وجود، مقدار کل حق برداشت ویژه منتشر شده در اوایل دهۀ ۱۹۷۰، بسیار کم بود.
به نظر می‌رسد که صاحبان پول (سهامداران اصلی فدرال رزرو ایالات متحده) قبلاً گزینۀ دیگری را آماده کرده بودند. اجلاس باشگاه بیلدربرگ در ماه مه ۱۹۷۳، در سوئد، در شهر سالتسجوبادن برگزار شد. بخش عمدۀ ۸۴ شرکت‌کنندۀ اجلاس، نمایندگاه دنیای مالی، بانکی و جهان نفت بودند. دیوید راکفلر برجسته‌ترین چهرۀ این نشست از «چیس منهتن» بود. همچنین، رابرت اندرسون (آتلانتیک ریچفیلد اویل)، لرد گرین هیل (بریتیش پترولیوم)، سر اریک رول («اس. جی. واربورگ»)، جورج بال (لیمن برادرز) و والتر لوی («نفت استاندارد») در آن شرکت داشتند. زبیگنیو برژینسکی نیز در این نشست حضور داشت.
دستورجلسۀ باشگاه بیلدربرگ در سال ۱۹۷۳، همانطور که ویلیام اف. انگدال می‌گوید، توسط سیاستمدار کهنه‌کار آمریکایی- رابرت دی. مورفی تهیه شد. او در سال ۱۹۲۲، زمانی که کنسول ایالات متحده در مونیخ بود، آدولف هیتلر کمتر شناخته شده را مورد توجه ویژه قرار داد و با ارسال پیام‌هایی به وزارت امور خارجه آمريكا، توجه به اين سياستمدار خوش‌آينده را توصيه كرد.
والتر لوی، یکی از دستیاران دیوید راکفلر، سخنران اصلی آمریکایی در سالتسجوبادن بود. چکیدۀ سخنان او این بود که افزایش قیمت نفت در آیندۀ نزدیک اجتناب‌ناپذیر است. سمت‌گیری‌های کلیدی رهبران تجارت جهانی نفت و بانک تدوین شد: اول، تدارک برای افزایش شدید درآمدهای نفتی و توزیع «درست» آن‌ها؛ دوم، آمادگی برای دریافت درآمدهای نفتی و تخصیص مناسب این درآمدها در قالب وام به اقتصاد جهانی.
اما در پاییز سال ۱۹۷۳، بحران به اصطلاح انرژی آغاز شد. این ساخته دست بشر بود. گروه راکفلر توانست در عرض چند ماه باعث افزایش چهار برابری قیمت نفت شود. شخصیت اصلی این فتنه، هنری کیسینجر، یکی از تحت‌الحمایه‌های قبیلۀ راکفلر بود، که به عنوان وزیر امور خارجه و مشاور امنیت ملی رئیس جمهور خدمت می‌کرد.
کیسینجر نمایشنامۀ «جنگ اعراب و اسرائیل» را ماهرانه تهیه و روی صحنه برد. او در جایگاه یک تحریک‌کنندۀ حرفه‌ای، مصر و سوریه را در ۶ اکتبر ۱۹۷۳ تحت فشار قرار داد تا به اسرائیل حمله کنند. جنگ یوم کیپور در گرفت و مطابق برنامه‌ریزی بیلدربرگی‌ها، باعث افزایش بهت‌آور قیمت نفت شد. در نتیجه، تحریم نفتی صادرکنندگان نفت علیه ایالات متحده و برخی از کشورهای اروپای غربی (در درجه اول هلند) به عنوان همدستان اسرائیل به طور رسمی اعمال گردید. کشورهای اوپک در نشستی در وین در ۱۶ اکتبر ۱۹۷۳ اعلام کردند، که قیمت طلای سیاه را از ۳.۰۱ (سه و یکصدم) دلار به ۵.۱۱ (پنج و یازده صدم) دلار در هر بشکه افزایش می‌دهند. این افزایش سریع ۷۰ درصدی قیمت، به معنای یک افزایش بی‌سابقه و یک بار در کل تاریخ بازار نفت بود. علاوه بر این، عربستان سعودی، کویت، عراق، لیبی، ابوظبی، قطر و الجزایر روز بعد اعلام کردند که تولید نفت خود را در ماه اکتبر نسبت به ماه سپتامبر ۵ درصد کاهش خواهند داد. و در تداوم آن، ماهانه ۵ درصد نیز کاهش خواهند داد. این کاهش‌ها تنها زمانی پایان خواهد یافت که اسرائیل سرزمین‌های اشغالی را آزاد کند. قیمت نفت تا پایان سال، چهار برابر افزایش یافت!
سپس کیسینجر در سال‌های ۱۹۷۴-۱۹۷۵ سلسله مذاکراتی را با رهبران کشورهای اوپک در مورد موضوع گذار کامل به دلار در پرداخت‌های نفتی انجام داد که امکان حفظ سطح بالایی از تقاضا برای محصولات کاغذی چاپخانه فدرال رزرو ایالات متحده را فراهم آورد. عربستان سعودی، اولین کشور در این فهرست بود. تاریخ روابط ایالات متحده و عربستان سعودی از زمان جنگ جهانی دوم آغاز شد. فرانکلین روزولت در فوریه ۱۹۴۵، در بازگشت از کنفرانس یالتا، در کشتی آمریکایی کوئینسی با پادشاه عربستان دیدار کرد. از ریاض ضمانت‌هایی مبنی بر دسترسی شرکت‌های آمریکایی به ثروت نفتی عربستان سعودی دریافت شد و در مقابل، پادشاه سعودی تضمین‌های حمایتی ویژه از واشنگتن دریافت کرد. بدین منوال، واشنگتن لندن را از قلمرو نفوذ سنتی خود بیرون کرد.
کیسینجر موفق شد پادشاه عربستان را متقاعد سازد که واشینگتن می‌تواند از ریاض برای موافقت با استفاده ۱۰۰ درصدی از تجارت نفت «سبز»، دست و دل‌بازانه تشکر کند. اولاً- واشینگتن تسلیحات در اختیار ریاض قرار خواهد داد؛ ثانیاً- واشینگتن تضمین می‌کند که اسرائیل مانع افزایش نفوذ سعودی‌ها در منطقه نخواهد شد. سپس وزیر امور خارجه آمریکا موفق شد همۀ رهبران کشورهای اوپک را متقاعد کند که باید فقط از دلار استفاده کنند. در عین حال، کیسینجر از این رهبران خواست که دلارهای دریافتی خود را به بانک‌های غربی، در درجۀ اول آمریکایی منتقل کنند. بانک‌ها نیز به کشورهایی که ارز «سبز» کافی برای واردات نفت ندارند، وام خواهند داد و این وام‌ها مستقیماً به سود صادرکنندگان نفت خواهد بود.
به این ترتیب، دلار نفتی در اواسط دهۀ ۱۹۷۰ متولد شد. پدر آن، هنری کیسینجر هنوز زنده است (۲۷ مه ۲۰۲۳، او ۱۰۰ ساله خواهد شد). و در ژانویه ۱۹۷۶، در کنفرانس بین‌المللی پولی و مالی در کینگستون (جامائیکا)، کشورهای عضو صندوق بین‌المللی پول تصمیم گرفتند استاندارد طلا-دلار را لغو و استاندارد دلار-کاغذی را جایگزین آن کنند. طلا از دنیای پول بیرون رانده شد و دلار به یک انحصار مطلق در نظام پولی و مالی بین‌المللی تبدیل گردید. کنفرانس جامائیکا نه استاندارد دلار کاغذی، بلکه، استاندارد دلار نفتی را تصویب کرد.
امروز حوادث فاجعه‌باری در جهان رخ می‌دهد. نظم پولی و مالی جامائیکا در حال عبور از یک بحران جدی است. دلار آمریکا جذابیت خود را حتی در کشورهایی که متحد واشینگتن محسوب می‌شوند، از دست می‌دهد. عربستان سعودی عرضۀ نفت به یوان چین را عن‌قریب آغاز خواهد کرد. ترک‌های خطرناکی در ساختار نظم جامائیکا در حال شکل‌گیری است. گمان می‌رود مقدمات جایگزینی آن در پشت صحنه در حال انجام است.
برگرفته از: تارنمای بنید فرهگ راهبردی
۱۸ دی- جدی ۱۴۰۱
