اطاق فکر، د فکر خونه یا (Think Tank) یعنی چه؟
نور محمد غفوری
در بین گروه های سیاسی، اجتماعی، علمی و اقتصادی، بالخصوص در نسل جوان موضوع ساختن و سازماندهی (اطاق های فکر) مروج گردیده است که بعضی از برخاستگان تازه کار با درک ماهیت تاریخی، روش فعالیت و ساحهٔ موثریت آن وقوف لازمی ندارد. امید است معلومات شتابندهٔ زیرین در امور عملی ممد دست اندرکاران شود.
در طول تاریخ بشر و حتی قبل از میلاد تجمع گروه های تخصصی برای تحلیل مسائل و تقدیم پیشنهادات و راه حل های مشکلات به رهبران سیاسی و نظامی وجود داشته است. فلاسفهٔ شهیر یونان باستان مانند افلاطون و ارستو برای پیشبرد بهتر این امور اکادمی ها را ساختند که به تحقیق و بررسی موضوعات مختلف می‌پرداختند و نتایج خود را به حاکمان ارائه می‌دادند. در قرون وسطی و رنسانس، دربارهای سلطنتی اروپا از مشاوران و متفکران مشوره می طلبیدند و از نظریات دانشمندان در تصمیم گیری های خود استفاده می کردند. اما اتاق فکر (Think Tank) به عنوان یک مفهوم و نهاد رسمی، در طول قرن بیستم شکل گرفت و تکامل یافت.
اصطلاح “اتاق فکر” (Think Tank) به گروه یا سازمان و مؤسسه گفته می شود که اعضای آن به صورت تخصصی بر تحلیل و بر رسی علمی مسائل مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و علمی می پردازند . این گروه‌ها و موسسات به منظور تولید ایده‌ها، راه حل‌ها، و پیشنهادات بکر و دلچسپ برای تصمیم گیران و سیا ست گذاران در حوزه‌های مختلف فعالیت خویش را تنظیم می نمایند. البته هر دولت، سازمان سیاسی، شرکت های بزرگ و نهاد های مختلف غیر انتفاعی میتوانند به ایجاد اطاق فکر به نام های مختلف اقدام نمایند. اتاق‌های فکر میتوانند به دولت‌ها، سازمان‌های غیرانتفاعی، شرکت‌ها و یا نهادهای مختلف وابسته باشند. با وجود تنوع وظیفوی، ساحات تحقیقی و اختلاف اسمی، وظیفهٔ اصلی همهٔ آنها ارائه تحلیل‌های دقیق، تحقیق‌های جامع و مشاوره‌های تخصصی به تصمیم گیران است. پس باید در نظر داشت که برای ایجاد اطاق فکر واقعی و قوی به نویسندگان، منیجران، دانشمندان، کارشناسان، تحلیل گران و افراد با تجربه و پخته ضرورت است؛ تا به بررسی چالش‌ها و فرصت‌های موجود پرداخته و راهکارهای ابتکاری و نغز را پیشنهاد نموده بتواند. باید در نظر داشت که ظهور فناوری‌های جدید و دیجیتال، باعث تغییرات قابل توجهی در فعالیت ها و عملکرد اتاق‌های فکر شده است.
فعالیت های اطاق فکر که معمولا به استخدام نیروی بشری تخصصی و افراد کارشناس ضرورت دارد، برای جذب حمایت مالی، دریافت فاند و بازار فروش محصولات تولیدی خویش به رقابت های شدید رو به رو می شوند که با بسیاری از فشار های سیاسی نیز دست و پنجه نرم باید کرد. تاریخچهٔ اتاق‌های فکر نشان دهنده نقش فزاینده آنها در توسعه سیاست‌ها و تصمیم گیری‌ها در طول قرن بیستم و بیست و یکم است. اطاق های فکر از یک نهاد مشاوره ای عادی در آغاز قرن بیستم به یک بازیگر اصلی در تحلیل و پیشنهاد سیاست‌های حالیه در سطح جهانی تبدیل شده و روز به روز نقش بیشتری در سیاست‌گذاری جهانی و داخلی ایفا می نماید.
اطاق فکری را میتوان به نام های مختلف مسمی کرد اما محتوی آن به حیث یک سازمان پژوهشی برای ارتقاء تصمیم گیری و سیاست گذاری از طریق تحقیق و تحلیل باقی می ماند که معمولاً تأثیر زیادی بر سیاست گذاری‌ها و تصمیم گیری‌های داخلی و بین‌المللی دارند و تحلیل‌های آنان اغلب توسط سیاست‌گذاران، رسانه‌ها، ودانشمندان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
طوریکه گفته آمدیم، اتاق فکر یک گروه یا سازمان تحقیقاتی است که به تولید ایده‌ها، تحلیل‌های سیاستی، و ارائه پیشنهادات در حوزه‌های مختلف، مانند سیاست، اقتصاد، امنیت، علوم اجتماعی، فناوری، محیط زیست و فرهنگ می‌پردازد. این گروه‌ها معمولاً شامل پژوهشگران، کارشناسان، و پوهنتونی های متخصص در حوزه‌های گوناگون هستند که به تحلیل عمیق مسائل جاری و آینده می‌پردازند تا راه حل‌های مبتنی بر شواهد و تحقیق‌های دقیق برای تصمیمگیران و سیاست‌گذاران ارائه کنند. نقش اطاق های فکر به عنوان پل ارتباطی بین تحقیقات علمی و عملگرایی سیاستی، باعث شده است که این نهادها در شکل دهی به سیاست‌ها و تصمیمات مهم جهان، نقش قابل توجهی ایفا کنند.
ساختن یک اطاق فکر، تحت هر نام که باشد، نیازمند برنامه ریزی دقیق، منابع مناسب، و تعیین اهداف روشن است. اولین قدم در ساختن اتاق فکر، تعیین مأموریت و چشم‌انداز روشن است. باید مشخص شود که این اتاق فکر در چه حوزه‌هایی (مثلاً سیاست، اقتصاد، محیط زیست، امنیت و یا حوزه تفاهم و ایجاد اجماع ملی ) فعالیت خواهد کرد و به چه نوع تأثیرگذاری و نتایجی می خواهد در کوتاه مدت، متوسط المدت و دراز مدت دست یابد. تشکیل تیم متخصص و تأمین منابع مالی، ایجاد ساختار مطلوب اداری و حقوقی، دریافت افراد مسلکی و حمایهٔ عقبی برای ایجاد کمیته های مختلف، بازاریابی و افزارهای تحقیقاتی، ایجاد روابط و همکاری با نهاد ها و موسسات علمی و تحقیقاتی (پوهنتونها، اکادمیها)، دفتر یابی، دسترسی به منابع علمی وقس علیهذا…
با رعایت این مراحل و ایجاد یک پایه محکم، اتاق فکر می تواند نقش مؤثری در تحقیق و تحلیل مسائل مختلف و ارائه راهکارهای عملی برای تصمیم گیری‌های استراتژیک ایفا کند.
۴/۹/۲۰۲۴
