اسرائیل و غزه
فاجعه‌ای که نتانیاهو برای مصر تدارک می‌بیند
یوری کوزنتسوف (YURI KUZNETSOV)
ا. م. شیری
نشست بین فلسطینی‌ها با حضور همه طرف‌های ذینفع در مسکو برگزار می‌شود
به نظر می‌رسد عملیات اسرائیل در نوار غزه رو به پایان است. ارتش اسرائیل به جنوبی‌ترین شهر، رفح رسیده است. در عین حال، شاید خطرناک‌ترین دوره برای همسایگان تل‌آویو آغاز می‌شود.
امروز اغلب در مورد روندی که در غزه مشاهده می‌شود صحبت می‌کنند. به نظر می‌رسد پس از مرگ هزاران نفر از مردم و ویرانی شهرها، اوضاع از این هم بدتر نخواهد شد. علاوه بر بروز فاجعۀ انسانی در خود منطقه، توجه به نکته دیگری نیز لازم است. تقریباً همۀ کشورهای همسایه با مناقشه فلسطین و اسرائیل درگیر هستند.
شاید چنین درگیری یا یک درگیری فرامرزی که بسیاری از کشورهای دیگر را در زیر سنگ آسیاب خود گرفتار کند، روی زمین وجود نداشته باشد. طرفه اینکه، صحبت از همسایگان نزدیک اسرائیل (لبنان، سوریه، مصر، اردن) و همسایگان دورترش مانند یمن، ایران، عربستان سعودی، ترکیه و بسیاری دیگر در میان است.
ماهیت همه‌جانبه و فراگیر آن قبل از همه با این واقعیت توضیح داده می‌شود که در مقابل چشمان ما یک جنگ مذهبی- یکی از انواع جنگ‌هایی که سازش در آن عملاً غیرممکن است، در جریان است و طرف‌های درگیر، آن را مقدس می‌پندارند. و اگر هم امکان‌پذیر باشد، صرفاً به منظور قرار دادن شمارش‌گر در حالت شمارش معکوس تا دفعۀ بعد می‌تواند باشد.
روند توسعۀ تاریخی بشر از مدت‌ها پیش ثابت کرده است که در طبیعت، هیچ جنگی ویرانگرتر از جنگ‌های با انگیزۀ مذهبی وجود ندارد. شک و تردیدها ممکن است قسمت تاریخی شب سنت بارتولومئو را به یاد بیاورند، که جان ۳۰۰۰۰ هوگنوت (پروتستان) را در فرانسه گرفت. این جنگ صد ساله با پیمان وستفالی به پایان رسید…
در ضمن، در روسیه هرگز چیزی مانند جنگ‌های مذهبی روی نداده است. سرسخت‌ترین مخالفان و منتقدان ایوان چهارم (ایوان مخوف)، هم‌عصران آن وقایع، حداکثر ۱۵ الی ۲۰ هزار قربانی در طول نیم قرن سلطنت او به وی نسبت می‌دهند که با معیارهای اروپای قرون وسطی، ببخشید، تقریباً اومانیسم است. اما به مناقشۀ خاورمیانه برگردیم.
علیرغم گزارش‌های نیمه‌پیروزمندانۀ ارتش اسرائیل مبنی بر کنترل کامل کل شمال غزه، به نظر می‌رسد که جنوب جهانی و شمال جهانی در ارزیابی‌های خود از آنچه در حال وقوع است، با هم متحد یا نزدیک هستند. هم مخالفان و هم متحدان بیت‌المقدس غربی (تل‌آویو) از جو بایدن، رئیس کاخ سفید خواستار اعمال فشار بر بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل برای پایان دادن به درگیری در اسرع وقت می‌شوند.
این وحدت نظر با علایق اولیۀ خودخواهانه نیز توضیح داده می‌شود. در جنگ کلاسیک قرن بیست و یکم که به صورت زنده انجام می‌شود، با عوارض جانبی بسیار زیادی همراه خواهد بود که پیش‌بینی عواقب آن دشوار است. اتفاقاً، جهان ما یکی از آن‌ها را در یمن در سیمای حوثی‌های جنبش «انصارالله» دید. محاصرۀ شریان تجارت و حمل و نقل جهانی در دریای سرخ توسط شورشیان می‌تواند تا زمان دل‌خواه ادامه یابد. در نتیجه، بنادر اسرائیل از درآمد پیشین محروم می‌شوند و تمامی تجارت جهانی متحمل ضرر و زیان می‌گردد.
شکاکان به جدیت لحظه می‌توانند دریابند حوثی‌ها که در سایۀ نعمت تمدن، منحرف نشده‌اند، مبارزات خود را مدت‌های زیادی قبل از حملۀ جنبش فلسطینی حماس به اسرائیل در اوایل اکتبر ۲۰۲۳ آغاز کرده‌اند، ادامه می‌دهند. به بیان صریح، یمنی‌ها بیش از ۱۰ سال است که می‌جنگند و ائتلاف کشورهای عربی کاملاً پیشرفته از نظر فن‌آوری به رهبری عربستان سعودی را مجبور کردند تا در آوریل سال گذشته با خودشان، با یک قدرت ناشناختۀ بین‌المللی، معاهدۀ صلح امضا کنند. این غیرقابل تصور، اما واقعی است.
اکنون شهر پرجمعیت رفح در ترازوی تاریخ قرار گرفته است. قابل توجه اینکه تراکم جمعیت در آنجا تقریباً با کلان شهر اروپایی، مانند برلین برابر است. نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، طرح «پس از حماس» خود را به جهان اعلام کرد. بر اساس این طرح، تل‌آویو قدرت را از میان ساکنان غزه به یک ادارۀ مدنی اسطوره‌ای مانند «هلندی پرنده» واگذار میکند. مقامات اسرائیلی پس از نابودی شاخه‌های سیاسی و نظامی حماس، به «صلح طولانی مدت» امیدوارند. در این میان، مقامات اسرائیلی ایجاد یک کشور کامل فلسطینی (یا دولت عرب فلسطینی) را که تمام جهان عرب بر آن اصرار می‌ورزند و در قطعنامه‌های دیرینۀ سازمان ملل متحد پیش‌بینی شده است، در دستور کار ندارد و این را یک اولویت تلقی نمی‌کنند.
واضح است که رژیم نتانیاهو چندان نگران این واقعیت نیست که بدون مشارکت فعال قطر، امارات، عربستان سعودی، بحرین، مصر و اردن، حتی یک طرح اسرائیل به طور کامل قابل اجرا نخواهد بود. به هر حال، تنها با همکاری کشورهای عربی می‌توان مسئولیت‌های سیاسی و به‌ویژه، مالی را برای برقراری نظم پس از جنگ در منطقه تقسیم کرد.
حتی وزارت خارجۀ [امریکا] نیز دارد بن‌بست سیاست اسرائیل از منظر چشم‌انداز را درک میکند. به ویژه، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه، در سال ۲۰۲۳ اعلام کرد که ساخت شهرک‌های جدید در کرانۀ باختری یک گام غیرقابل توجیه است (اگرچه دولت قبلی دونالد ترامپ کاملاً متفاوت فکر می‌کرد). با این حال، این «دو قدم به عقب» دیگر کاخ سفید امروزی را نجات نخواهد داد. و مهمتر از همه، به این سبب که آمریکایی‌ها برای جلوگیری از طرح واقعی نتانیاهو قادر نیستند.
محاسبۀ منطق اقدامات بعدی اسرائیل و نخست وزیر آن یک کار کاملاً پیش پا افتاده است. در پایان ماه اکتبر، اندکی پس از آغاز درگیری با حماس، اسرائیلی‌ها به مصر پیشنهاد دادند که آوارگان فلسطینی را در شبه‌جزیره سینا، واقع در نزدیکی مرز این بخش با کشور عربی، اسکان دهد. آن‌ها همچنین قول دادند که از ابتدا برای اسکان ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر حمایت مالی کنند.
قاهره به دلایل متعددی نسبت به ابتکار اعلام‌شدۀ اسرائیل بدبین بود. بله، بر اساس داده‌های اخیراً منتشر شدۀ سازمان توسعه و همکاری اقتصادی، رشد تولید ناخالص داخلی مصر تا سال ۲۰۲۶ با وجود مشکلات داخلی به ۵ و یک دهم درصد خواهد رسید. اما ما هنوز باید تا آن زمان زنده بمانیم. در حال حاضر، واقعیت این است که در پس‌زمینۀ بحران اوکراین، این کشور با یک بحران اقتصادی شدید مواجه است. این واقعیت برای جمعیت کشور اهرام ثلاثه، در افزایش چند برابری قیمت مواد غذایی و سوخت بیان می‌شود. معاملۀ غلات اتفافی پیش نیامد.
علاوه بر این، مسدود شدن شریان حمل‌ونقل جهانی در دریای سرخ توسط حوثی‌های یمن، پیامدهای غم‌انگیز دیگری را به دنبال داشت. محاصرۀ کشتیرانی در حال حاضر به خسارات عظیمی منجر شده است. زیرا، درآمدهای کانال سوئز همراه با صنعت گردشگری، شاید منبع اصلی تأمین بودجه برای قاهره باشد. اما در مورد گردشگری نیز مشکلاتی وجود دارد. زیرا، گردشگران برای بازدید از منطقۀ بی‌ثبات مصر عجله ندارند.
اسامه رابیا، رئیس ادارۀ کانال سوئز هشدار داد که درآمد حاصل از عبور کشتی‌ها در ماه ژانویه، تقریباً به نصف (۴۵ درصد) سالانه کاهش یافته است. در اینجا دلایل زیادی برای خوش‌بینی وجود ندارد. ائتلاف غربی همچنان با حوثی‌ها سروکار دارد و حل آن واقعی به نظر نمی‌رسد.
بنابراین، اسرائیل چگونه می‌تواند مصر را به «تصمیم درست» متقاعد کند؟ اسرائیلی‌ها قطعا میزبان جمعیت بی‌وفا نخواهند بود. بنابراین، تصور چیزی متقاعد کننده‌تر از شکستن دیوار در یکی از بخش‌ها برای قاهره دشوار است. مصری‌ها این سازه را در ماه فوریه در نزدیکی رفح برپا کردند. آن‌ها منتظر هجوم هستند.
ناگفته نماند که با وجود یک سناریوی نامطلوب، قاهره را بی‌ثباتی سیاسی تهدید میکند. در میان آوارگانی که به مصر سرازیر خواهند شد، احتمال زیادی وجود دارد که اعضای حماس نیز البته، تحت پوشش غیرنظامیان حضور داشته باشند.
مشکل عبارت از این است که حماس از نظر سیاسی و ایدئولوژیک متحد «اخوان المسلمین» ممنوعه در روسیه است. اما عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور کنونی مصر که در نتیجۀ اقدامات نظامی قاطعانه در سال ۲۰۱۳ به قدرت رسید، بطور کلی «برادر» این جماعت نیست. بنابراین، رویدادهای یادبود میدان تحریر سال ۲۰۱۱ ممکن است به تمرینی برای رویدادهای واقعاً بزرگ تبدیل شود.
بدبختانه، تناقضات بین مصر و اتیوپی تشدید شده است. مصر در حال ساخت یک سازه هیدرولیکی – سد رنسانس در قسمت بالایی رود نیل است. این کشور پرجمعیت در حال حاضر منابع آبی کمی دارد. تقویت روابط با چین و ترکیه به حل مشکلات مبرم موجود فقط تا حدی کمک میکند…
***
قرار است «نشست بین فلسطینی‌ها» از ۲۹ فوریه تا ۲ مارس در روسیه برگزار شود. نمایندۀ دائم اسرائیل در سازمان ملل متحد از برگزاری این نشست خشمگین شد. میخائیل باگدانوف، معاون وزیر امور خارجه و نمایندۀ ویژۀ رئیس جمهور روسیه در امور خاورمیانه و کشورهای آفریقایی، به تاس گفت: «ما از همۀ نمایندگان فلسطین – از همۀ نیروهای سیاسی فلسطینی که در کشورهای مختلف منطقه از جمله سوریه و لبنان و سایر کشورهای موضع خود را دارند، دعوت کردهایم. این‌ها شامل ۱۲ تا ۱۴ سازمان هستند. بنابراین، ترکیب تقریباً همان است که در دو نشست قبلی بین فلسطینی‌ها بود. اساساً، این‌ها، البته، آن‌هایی هستند که بخشی از سازمان آزادیبخش فلسطین را تشکیل می‌دهند. اما، سازمان‌های دیگری مثل حماس و «جهاد اسلامی» نیز وجود دارند که هنوز به آن‌ها نپیوسته‌اند. این بار ما آن‌ها را هم دعوت کردهایم». این دیپلومات افزود: «هدف مسکو کمک به جناح‌های مختلف فلسطینی برای متحد کردن صفوف خود از نظر سیاسی است. ما روی این اصل که می‌دانیم سازمان آزادیبخش فلسطین نمایندۀ قانونی مردم فلسطین بوده و هست و جامعۀ جهانی و ما آن را پذیرفته‌ایم، اقدام می‌کنیم».
بنابراین، رهبری روسیه برای پایان دادن به درگیری، همۀ نیروهای فلسطینی را بدون استثنا به گفتگو دعوت میکند. شاید این نشست آخرین فرصت برای نجات مصر، اسرائیل و دولت عربی نوپا در روی زمین باشد.
برگرفته از: بنیاد فرهنگ راهبردی
۱۰ اسفند- حوت ۱۴۰۲
