نوجوانان معترض فرانسوی کف خیابان‌ها چه می‌خواهند؟
محمدعلی تخت رونده
طی روزهای اخیر اعتراضات شدیدی در فرانسه پس از قتل «نائل المرزوقی» نوجوان ۱۷ ساله فرانسوی الجزایری تبار به دست پلیس این کشور، رخ داده است. ویدئویی که از این حادثه در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است، نشان می‌دهد که یک افسر پلیس، نائل را به زور اسلحه متوقف میکند اما زمانی که خودرو دوباره شروع به حرکت میکند، اقدام به شلیک به وی میکند، امری که در نهایت به قتل این نوجوان ۱۷ ساله منجر می‌شود.
گستردگی اعتراض‌ها در سراسر فرانسه در واکنش به قتل موجب شد که ماکرون دستور تشکیل یک هسته بحران را صادر کند و با نیمه کاره رها کردن نشست اتحادیه اروپا در شب سوم اعتراضات، بروکسل را به مقصد پاریس ترک کند. رسانه‌های پرشمارگانی نظیر «لو فیگارو» نیز این سوال را مطرح کرده‌اند که آیا فرانسه وارد یک جنگ داخلی تمام عیار شده است؟
نوجوانان در صف نخست
یکی از نکاتی که این اعتراضات را از رخدادهای اعتراضی گذشته در فرانسه متمایز ساخته، حضور قشر نه چندان کوچکی از نوجوانان است، نوجوانانی که خشم خود را با تخریب ساختمان‌های دولتی، به آتش کشیدن خودروها و درگیری با پلیس نشان می‌دهند.
در سال ۲۰۰۵ در پی مرگ دو نوجوان در پاریس بر اثر برق‌گرفتگی که در زمان فرار آنها از دست نیروهای پلیس فرانسه رخ داد، اعتراضات گسترده‌ای شهرهای مختلف این کشور را فرا گرفت.
«مارتین اوبری» شهردار لیل در این باره گفت: در آن سال‌ها شمار زیادی از افراد معترض از جوانان بزرگسال بودند که می‌توانستیم با آنها ارتباط برقرار کنیم، اما در اعتراضات کنونی با شمار زیادی از کودکان کم سن و سال روبرو هستیم که امکان گفتگو با آنها وجود ندارد!
به گفته امانوئل ماکرون در روزهای اخیر صدها نفر از سوی پلیس فرانسه در جریان اعتراضات بازداشت شده‌اند که یک سوم آنها بین ۱۵ تا ۱۷ سال سن داشته و نوجوان بوده‌اند.
بنابر اعلام منابع محلی، پس از ارجاع پرونده بازداشت شدگان به مراجع قضائی، مشخص شد که برخی از این نوجوانان از دانش‌آموزان مقطع راهنمایی، برخی دیگر از دانش‌آموزان هنرستان و برخی دیگر نیز نوجوانانی بوده‌اند که به عنوان خدمتکار در رستوران‌ها کار می‌کنند. براین اساس، سن و سال بسیاری از این افراد زیر ۱۸ سال بوده و اکثر آنها نیز هیچ سو پیشینه‌ای نداشته‌اند.
نانت؛ یک نمونه موردی
معترضان در فرانسه از گروه‌های کوچکی تشکیل شده‌اند که قدرت بالایی در تحرک و سرعت زیادی نیز در متفرق شدن دارند.
به عنوان نمونه در نانت یکی از مناطق غرب پاریس که نائل در آنجا زندگی می‌کرد، اصحاب رسانه و خبرنگاران فرانسوی متوجه این واقعیت شدند که معترضان در گروه‌های کوچک برمبنای یک برنامه مشخص جابجا می‌شوند.
خشونتی که فرانسه در این هفته شاهد بود را باید از منظر قیام دید، نه از منظر شورش! اصطلاح «شورش» این خشونت را به یک بزهکاری ساده شهری تقلیل می‌دهد، در حالی که این اعتراضات یک بعد سیاسی غیرقابل انکار در سایه شکاف‌های متعدد اجتماعی در کشور دارد.در این اعتراضات، گروه‌هایی از جوانان که از لحاظ تشکیلاتی به خوبی سازمان‌دهی شده‌اند، مأموریت نظارت بر ورودی محله‌ها در راستای رصد تحرکات نیروهای امنیتی را برعهده دارند، گروهی دیگر نیز سوار بر موتورسیکلت و البته با پوشاندن پلاک خود در محل درگیری حضور داشته که به معترضان کمک کرده و اطلاع رسانی لازم را به آنها می‌کنند. گروه دیگری نیز مأموریت درگیری و مقابله با نیروهای پلیس را برعهده دارند.
وجه تمایز جوانان حاضر در این اعتراضات این است که همواره در حال حرکت بوده و با استفاده از تلفن همراه در هر شرایطی با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. آنها در مناطق مختلف محله خودشان حضور پیدا می‌کنند تا اینکه شب فرا رسیده و جوانان دیگری که لباس‌های مشکی به تن داشته و صورت خود را پوشانده‌اند به جمع‌شان اضافه می‌شوند.
رئیس جمهور فرانسه اخیراً در سخنانی با مورد خطاب قرار دادن این قشر از جوانان فرانسوی گفت که آنها آنچه را در بازی‌های ویدئویی امتحان کرده‌اند به دنیای واقعی آورده‌اند!
ماکرون همچنین شبکه‌های اجتماعی نظیر اسنپ چت و تیک تاک را به نقش‌آفرینی در شکل‌گیری تجمعات اعتراضی متهم کرد و گفت که این شبکه‌ها موجب شده‌اند که نوجوانان کم سن و سال از شرایط دنیای واقعی خارج شده و دست به اقدامات خشونت‌آمیز بزنند.
محدودیت‌سازی هدفمند علیه نوجوانان
در کشاکش روزهای بحرانی فرانسه، پارلمان این کشور ضمن تصویب لایحه‌ای جدید استفاده نوجوانان زیر ۱۵ سال از شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی را محدودتر کرد.
پارلمان فرانسه در همین راستا لایحه ممنوعیت استفاده نوجوانان زیر ۱۵ سال این کشور از شبکه‌های اجتماعی را تصویب کرد. بر اساس این مصوبه نمایندگان پارلمان فرانسه، دسترسی کودکان زیر ۱۵ سال به شبکه‌های اجتماعی منوط به رضایت والدین شده است.
والدین فرانسوی با ابلاغ قانون مورد اشاره این امکان را پیدا خواهند کرد که حساب فرزند زیر ۱۵ سال فرزند خود در شبکه‌های اجتماعی را محدود کنند و آن را به حالت تعلیق در بیاورند.
براساس اعلام رسانه‌ها، محدودیت‌های جدید برای سکوهای بزرگ مانند «اسنپ‌چت»، «تیک‌تاک» یا «اینستاگرام» در نظر گرفته شده که در سخنان ماکرون رئیس جمهور فرانسه به طور ویژه از آنها انتقاد شده بود.
مجلس سنای فرانسه هم بعد از مجلس ملی این کشور به طرح ممنوعیت استفاده نوجوانان زیر ۱۵ سال از شبکه‌های اجتماعی رأی مثبت داد. به نظر می‌رسد هدف اصلی از اجرای این محدودیت جدید، بیشتر از آنکه نگرانی برای نسل جوان فرانسه باشد، منع آنان از مشارکت بیشتر در اعتراضات است به ویژه اینکه این نسل از جوانان، برای ارتباط گیری با یکدیگر به طور ویژه از همین شبکه‌های اجتماعی در اثنای اعتراضات استفاده می‌کنند.
جرقه خشم؛ چرا و چگونه؟
خبرگزاری فرانسه با شماری از این جوانان فرانسوی گفتگو کرده است. نکته‌ای که در این گفتگوها مشخص است این است که تعداد زیادی از آنها عنوان کردند که این اقدامات را در راستای نمایش خشم خود به دلیل احساس بی عدالتی انجام می‌دهند.
یکی از این معترضان در پاریس گفت: غارت‌ها هیچ سودی نداشته، نه تحقیقاتی انجام شده و نه کسی در ارتباط با قتل نائل، پاسخگو است!
وی افزود: تخریب اموال عمومی و نمایش خشم ما نشان می‌دهد که از اشتباهات وحشتناک پلیس خسته شده ایم!
نوجوان ۱۶ ساله دیگری در حالی که یک لباس ورزشی مشکی پوشیده و یک زنجیر نقره‌ای به گردنش انداخته بود، گفت: از این که کسانی به خاطر اعتراض، کشته شده اند خسته شده ایم. اعتراض ما چیزهایی را که هرگز تغییر نمی‌کنند، تا اندازه‌ای دچار تحول میکند.
وی افزود: وقتی صحبت می‌کنیم و راهپیمایی‌های مسالمت‌آمیز انجام می‌دهیم تقریباً فایده‌ای ندارد، اما زمانی که نشان می‌دهیم عصبانی هستیم و دست به تخریب اموال عمومی می‌زنیم، آنها (دولتمردان فرانسوی) به حرکت در می‌آیند.وقتی صحبت می‌کنیم و راهپیمایی‌های مسالمت‌آمیز انجام می‌دهیم تقریباً فایده‌ای ندارد، اما زمانی که نشان می‌دهیم عصبانی هستیم و دست به تخریب اموال عمومی می‌زنیم، آنها (دولتمردان فرانسوی) به حرکت در می‌آیند.
به عقیده «سامی زغنانی» استاد جامعه شناسی در دانشگاه رن، خشونتی که فرانسه در این هفته شاهد بود را باید از منظر قیام دید، نه از منظر شورش! اصطلاح «شورش» این خشونت را به یک بزهکاری ساده شهری تقلیل می‌دهد، در حالی که این اعتراضات یک بعد سیاسی غیرقابل انکار در سایه شکاف‌های متعدد اجتماعی در کشور دارد.
زغنانی توضیح داد: وقتی جوانان مدارس، مراکز اجتماعی یا کتابخانه‌های عمومی را هدف قرار داده و آنها را تخریب می‌کنند به این معناست که این اماکن از نگاه اکثریت جامعه بی‌ارزش تلقی می‌شوند به همین دلیل آنها سیستم تخریب خودکار را فعال کرده و با قدرت به صحنه می‌آیند.
استفانی ورمرش، استاد جامعه‌شناسی و کارشناس مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه نیز به نوبه خود معتقد است که وقتی این جوانان به مدارس حمله می‌کنند، می‌خواهند بگویند که این نهاد به وظایفش عمل نمی‌کند.
وی افزود: مسائل زیادی وجود دارد که به ویژه از سال ۲۰۰۵ تاکنون پیشرفتی در آنها حاصل نشده است. این دور از اعتراضات به شهرهای بزرگ و حومه آنها محدود نمی‌شود، بلکه شهرهای کوچک و متوسط را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد، امری که نشان می‌دهد این رخداد پیامدهای سیاسی دارد.
فرجام کلام
آنچه این روزها در فرانسه رخ داده بیشتر از آنکه یک واقعه زودگذر و یا اتفاقی باشد، حکایت از لایه‌های عمیق شکاف‌های اجتماعی دارد که به طور سیستماتیک و سازمان یافته در فرانسه طی دهه‌های اخیر ایجاد و نهادینه شده است.
سرزمینی که به اصطلاح به مهد دموکراسی غربی مشهور است، در سال‌های اخیر بارها نشانه‌هایی از اعتراضاتی شدید به خود دیده که حاکی از بی‌عدالتی شدید در این کشور به ویژه علیه اقشار مهاجر و آسیب‌پذیر است، قشری که در اروپای مدعی تمدن به آنها به چشم شهروند درجه دوم نگریسته می‌شود.
در واقع می‌توان گفت رویکرد نهادینه شده در درون ساختار حاکمیت فرانسه با تاریخچه‌ای مملو از جنایات متعدد در دوران استعمار، شهروندانی نظیر نائل المرزوقی را با نگاهی تحقیرآمیز می‌نگرند، دیدگاهی که به طور ساختاری در سیستم دولتی، قضائی، آموزشی و حتی پلیس فرانسه نیز رسوخ پیدا کرده و موجب وقایعی تلخ نظیر این رخداد می‌شود. در این میان رشد و توسعه شبکه‌های اجتماعی باعث شده تا نوجوانان بیش از سایر اقشار جامعه علیه ساختار حاکمیتی دست به اعمال خشونت بزنند.
