ماه صیام
یا
ماه تصفیه وتزکیه
نصیراحمد «مومند»
۲مارچ۲۰۲۳م
روزه ماه مبارک رمضان رکنی از ارکان پنجګانه اسلام وفرضی ازفرایض دینی است وازمهمترین عبادات محسوب میګردد ، مسلمانان جهان روزهای این ماه متبرک را جهت امتثال امرالهی وتزکیه نفس وتطهیر باطن خویش به روزه می پردازند، روزه عبارت است از ترک خوردنی وآشامیدنی وعمل جنسی بانیت روزه ازطلوع صبح صادق تاغروب آفتاب ، وبه هرفردمسلمان عاقل وبالغ فرض است وانکارازفرضیت آن بکفرمی انجامد ۰اکنون که درآجریان این ما ه مبارک قرارداریم بجا خواهد بود تانظرمختصری به تاریخچه آن بیاندازیم وسپس ازفضایل وفواید آن ازلابلای نظریات علمای اسلامی ودانشمندان ومحققان علوم مدنی آګاهی حاصل نماییم :
روزه از قدیم الایام در بین اقوام وقبایل بشری معمول بوده که اکنون نیزرواج دارد ، مګر اهداف ومقاصدآن دربین هرقوم وقبیله فرق میکند. درقبایل بدوی هنګام آغازیک مرحله ای اززندګی روزمره روزه میګرفتند، آنهافکرمیکردندکه با این عمل خویش امیال وخواهشات شیطانی ضرر آفرین راازخوددورمیکنند، وچون به خدایان متعددقایل بودنداینکارراسبب ګسب رضایت آنهامیدانستند. مثلاپدران درموقع تولد فرزندخودوپسران جوان دروقت پذیرفته شدن خودبه عضویت قبیله ، ودختران جوان درحین شروع عادت ماهوار، وهمچنان مردوزن هنګام ازدواج روزه میګرفتند وازخوردن همه یا بعضی ازغذاها خودداری میکردند تاموادذخیره شده ازین مدرک بدسترس استفاده افرادمحتاج قبیله قراربګیرد.
مردم بابل به عنوان کفاره ګناهان مرده های خود روزه میګرفتند .علماوپیشوایان روحانی یهود درموقعیکه دچار مصیبتی میشدند روزه میګرفتند که تاکنون هم یهودیا ن درروزهای معین ازخوردن بعضی غذاها امتناع میورزندویک شبانه روزیا «۲۴ » را به عنوان روزه اعظم ازخوردن ونوشیدن پرهیزمیکنند.
وقتی حضرت عیسی«ع» به هدایت مردم شهر نینوامامورشد وآنهاراازویرانی قریب الوقوع شهرشان باخبرساخت، پادشاه نینواومردم آن شهرپلاس پوشیده وروزه ګرفتند . حضرت عیسی«ع» خودشان چهل روز را روزه میګرفتندوهم حواریون یا اصحاب ویاران مخلص خویش رانیز به ګرفتن روزه توصیه میفرمودند.
ازقرن دوم مسیحی حکم کلیسا مبنی بروجوب روزه های خاص صادرګردید، که روزه پیش ازتعمیدازجمله آنهاست .این قسم روزه هابرحسب اختلافات کلیساهاازدوهفته تاهفتادروزګفته شده است. کاتولیک ها مانند یهود روزهای هفتګی هم دارند، برای استحبابی یا خوب ونیکوشمردن روزهای چهارشنبه وجمعه هفته را ترجیح میدهند . درادیان هندی روزهای طولانی از جمله ریاضت که یکنفربرهمن یابودایی بایدبه منظورتصفیه روحی انجام دهد .
اعراب جاهلیت هم نوعی روزه وخودداری ازطعام رابه عنوان عبادت وتنزه قبول داشتند. باساس آیه مبارکه بیست سوره مریم قرآن عظیم الشان هنګامیکه قوم بی بی مریم غرض پرسش از تولدحضرت عیسی «ع»نزدوی آمدند، بی بی اظهارنمودکه روزه داردوباکسی سخن نمیګوید .
هرګاه به کنه مسایل واوامرونواهی دین وآیین نجات بخش وزندکی ساز فردی و اجتماعی اسلام وارد شویم ودقت نماییم به روشنی درمی یابیم که دین مقدس اسلام به زندګی پاکیزه وحلال وهم چنان به اعمال وکرداریکه جنبه های مثبت ومفید دارد امروحمایت میکند ۰بګونه مثال برای تندرستی وسلامت روانی فردوتامین اخوت ،عدالت،امن وانتظام اجتماعی، ازخوردونوشهای حرام وافعال زشت وقبیح وچیزهاییکه مضر صحت وسلامت جسمانی وروانی و حیثیت ومخل نظم زندګی دنیوی واخروی انسان باشدوفضای جامعه را آلوده ومکدرمیګرداندمنع مینماید. ازینرودین اسلام چیزهایی راکه تحریم کرده حتما وبدون شک درحرمت آنهایاکراهت طبیعی ویاضررهای جسمانی، معنوی واخلاقی نهفته است . اسلام هیچګاه چیزهای پاکیزه ومفید را که برای استفاده وانتفاع مشروع بشرآفریده شده است تحریم نمیکند .
بامطالعه وآګاهی دقیق ازکیفیت وکمیت وفلسفه هاییکه دربین اقوام وادیان مختلف معمول است بخوبی آشکاروثابت میګرددکه روزه اسلامی برهمه آنهامزیت وبرتری دارد.زیراهمه اهداف معقول مادی ومعنوی دران نهفته ومنظوراست. ثانیاوقت آن مشخص ودرمدت آن اعتدال به بهترین وجه رعایت شده وخاص برای کسب رضا وخوشنودی رب الجلیل بی نیازازتعمیل امروبخاطرتامین صحت وسلامت وسعادت فرد واجتماع انجام میشود ، مهمتر ازهمه برکت این ماه درآنست که قرآن مجید وهمه کتب وصحایف مقدس ونجات بخش آسمانی درهمین ماه مبارک رمضان شرف نزول یافته است . ماه رمضان که به روزه اختصاص یافته از ماه های قمری بوده که برحسب فصول تغییرمیکند . افراد متدین ازوضع مستمندان در همه فصول تجربه میکند وازتاثیراتش آګاهی حاصل مینمایند.
بناء دردین اسلام روزه ماه مبارک رمضان ازمهمترین عبادات محسوب شده ومسلمانان جهان روزهاوشب های این ماه پرفیض راباخلوص نیت وتواضع وفروتنی عمل به منظورکسب خوشنودی ورضای خداوندوامتثال ازامراوتعالی درتزکیه نفس و تطهیروصفایی باطن خویش روزه میګیرندوبه قیام الیل، ذکروفکرارشادات خدای حکیم میپردازند. درفرضیت فضایل وفواید روزه آیات واحادیث متعددنازل ګردیده است . چون روزه دارای ابعادګوناګون است وازحوصله این مقال بدوراست ، بناء درینجامختصرا برفواید وتاثیرات روحی فردی ، تربیتی، طبی واجتماعی آن مکث مینمایم :
ازنظرفوایدروحی روزه آثارفراوان مادی ومعنوی را در وجودروزه دارمی ګذارد که ازهمه مهمتر بعداخلاقی وفلسفه تربیتی آنست . روزه روح انسان راملایمت می بخشد،نیرومیدهدوغرایزوی راتعدیل میکند. روزه دارباوجوداحساس ضرورت شدید ګرسنګی ټشنګی ، مفلسی وسایرنیازمندیهای مادی ومیل ورغبت لذات جنسی ازآنهاپرهیز واجتناب میکند وثابت مینماید که وی همچون حیوان دربند اصطبل وعلف یا خوردونوش وخفت وخواب وآزوحرص نیست ومیتواند زمام نفس سرکش رامهار کند، برهوا وهوس وشهوات خود مسلط ګردد .
درحقیقت بزرګترین فلسفه روزه هم درهمین اثر روحانی ومعنوی آنست . صرف به دهن بستن وپرهیزازخورد ونوش درنظام رزق وروزی خداوند تاثیری ندارد بلکه مراد ازسلامتی وآرامش نظام فزیکی وروانی فردی است که نظم سلامت وآرامش اجتماعی وابسته ومرتبط به آنست . فرق درروزه وزندګی اسلامی وغیراسلامی هم درهمین جابوضاحت بملاحظه ومشاهده میرسد که درینجابیشترمعنی حاکم واستواراست ودرآنجا مجرد وتهی ازمعنی برمبنی ماده متکی میباشد.
مسلمانیکه قدرت وانواع نعم وامکانات مادی را دردسترس واختیارش داشته مګرمقاومت وپرهیزمیکند ، اینجاست که نیروی اراده، مقاومت وتوان مبارزه باحوادث وپیش آمدها وغرایزسرکش رادروی تقویت میکند،برقلب انسان نوروصفا، محبت وصمیمیت، ترحم وعاطفه می بخشد . علاوتا به کسب روحیه بلند صبروشکیبایی،تهذیب نفس ، تسلط برتقوا، پرهیزګاری وخداپرستی وګمګ با همنوعان نایل میسازد، وهمچنان تصفیه روح ازاوصاف ذمیمه یانکوهیده وزشت مانند حرص بخل وحسادت ، ضرر رسانی وعیب جویی ، خشم وغضب ، اهانت وناسزا وظلم وتجاوزوبی عدالتی و امثال آنرا ازانسان دورمیسازد وانسانرا واقعا به عنوان اشرف مخلوقات باخصلت های ارزشمندونیکوبه حیث عضومفیدجامعه وبرای ادای امور اجتماعی اش می کشاندومعرفی میکند .
روزه مزید براجروپاداش عظیم اخروی که ، مستلزم بحث بزرګ وجداګانه ایست ، طوریکه در بالا ګفتیم از لحاظ روحی و جسمی مقام ارزنده را دارد.مثلیکه وجودفزیکی انسان بوسیله تمرین وورزش فزیکی تقویه وآماده میشود ، بهمین ګونه قوای روحی واستعداد های معنوی نیزبامشق وتمرین قوت میګیرد . یکی از قدرت های فوق العاده بشری نیروی اراده است که انسان میتواند بااستفاده ازین موهبت خداوندی درامورخیروپسندیده به موفقیت های مهم دست یابد. اراده وقتی قوت ونیرو میګیرد که شخص برخلاف میل طبعی بکارهای ظاهرا دشوارپرداخته ، راه های ناهموار راطی کند ویکی ازطرق موثریکه میشود باآن اراده خودراتقویت بخشیم روزه ګرفتن است .
همین قسم بحرانهایی از قبیل جنک ،قحطی وخشک سالی وغیره حوادث طبعی غیرمترقبه ممکنست جامعه را تهد ید نماید ،هرګاه افراد اجتماع ازطاقت وقوت اراده ومتانت وتسلط برنفس برخوردارباشند میتوانندخود وسایرین رادربرابرهمچو پیش آمدها ی ناګوارتا حدممکن حفظ کنند .
همچنان ازنظرفواید اجتماعی مبرهن است که روزه درس آزمایش ، مساوات،برابری .عدالت وانصاف ،تعاون وهمدردی ،سخاوت وکرم ، اخلاص ومحبت ودرنهایت ايثارواز خود ګذری را به انسان می آموزاندودرمیان افراداجتماع اتفاق وهمبستګی راتامین وتقویت مینماید .
باانجام این دستوردینی افراد توانګروضع ضعفا،ګرسنګان،محتاجان ومحرومان اجتماع را بطورمحسوس درمی یابدوباصرفه غذایی و بدسترس قراردادن سایرامکانات خودبا تفقد ودلجویی به کمک آنها می شتابد . البته ممکن است که با توصیف ازحال محتاجان ومصیبت زده ګان ، اغنیا، متمولین وقدرتمندان را اګاه ومتوجه حال آنها ساخت ، ولی هرګاه این مساله جنبه حسی وعینی را بخود بګیرد اثری دیګر دارد. که روزه به این موضوع مهم حیاتی رنګ حسی می بخشد وآنرا بیدارمینماید ، با درک واحساس مستقیم درد وسختی ها،حس صادقانه وعملی همبستګی، ترحم ،عاطفه، تعاون وهمدردی انسان تحریک وزیادشده وبفکر افراد محتاج ونیازمند ورفع دردها ومشکلات اجتماع خود میشوندواراده کمک و سهیم شدن باآنها برایش حاصل میګردد که باکمک ومساعدت حتی المقدورمالی واخلاقی مسوولیت انسانی واسلامی خودرا دربرابراجتماع ایفا کند وبه اینګونه است که جامعه ازشرغربت، مفاسد ، مظالم ، بی عدالتی وحق تلفی ها وبی امنیتی بدورنګه داشته شده میتواند .
به همینګونه از نقطه نظرصحی به اساس تجارب وتحقیقاتیکه ازجانب علما ودانشمندان اسلامی وغیراسلامی صورت ګرفته روزه روده هارا پاک نموده معده راصحت می بخشدوبدن راازمواداضافی تصفیه میکند وازچاقی زیاد جلوګیری مینماید . برای انسان درمقابل بعضی بیماری هاوقایه بسیارخوب وعلاج مکمل ومفید است . ازحضرت رسول اکرم « ص»: روایت است که فرموده اند:« روزه بګیرید تاسالم شوید » . درینمورد مقوله مشهور دری هم است که « معده خانه امراض است وپرهیزبالاترین دوا » .
انکشافات طبی هم ثابت کرده که خوراک زیاد سبب ایجاد تکالیف وامراض معده وسیستم انهضام شده وبعضی اوقات معده به تخلیه وتنقیح نیازدارد، مګردین نجات بخش اسلام این حقیقت رابافرض قراردادن روزه روشن ساخته وروزه ګرفتن را برای مسلمانان مفید معرفی کرده ، مثلیکه درطب امروزوهمچنین طب قدیم اثرمعجزه آسای امسا ک درتداوی انواع مریضی ها به ثبوت رسیده است ، وکمتر طبیبی است که درنظریات خودبه این حقیقت اشاره نکرده باشد . زیرا مامی دانیم که عامل بسیاری ازبیماری ها زیاده روی وپرخوری درصرف غذاهای مختلف است ، به مصداق این متل مشهورکه « پرخوردن چوماهی طپیدن، کم خوردن چوآهو دویدن » .
چون مواداضافی جذب بدن نشده بصورت چربی های مزدحم درنقاط مختلف بدن جمع شده با بلندرفتن وزن بدن سبب ایجاد تکلیف ومشکلات چدی وتشویش آورمیشود که درین حال بهترین وارزان ترین وهم چنان کوتاهترین راه مبارزه با این مشکلات روزه است که زباله هاومواداضافی وچربی بدن را میسوزاند. افزون بران چون جهاز هاضمه در طول سال شب وروز مصروف کار است نوعی استراحت هم دانسته میشود .
« حسنین هیکل» ژورنالست ،دانشمند ونویسنده شهیرمصری دراثر خود تحت عنوان « زندګانی حضرت محمدصلوالله علیه وسلم» مینویسدکه : هارون الرشیدطبیب حاذقی داشت ،او به علی پسرحسین بن وافد ګفت : درکتاب شما مسلمانها (قرآن مجید) ازفن طب چیزی نیست،حالانکه علم بدوقسم است ،علم ابدان یاطب وعلم ادیان. سپس علی درجوابش ګفت : خداوند«ج» درکتاب ما« قرآن شریف » درسوره الاعراف آیه سی ویکم ترجمه « بخورید وبنوشیدواصراف مکنید » درنیم یک آیت تماما طب را ګنجانیده است. یعنی خوردنی ونوشیدنی رابه اندازه ودراوقات لازم صرف نمایید. طبیب مذکورګفت که: کتاب وپیامبرشما چیزی را ازطب جالینوس طبیب مشهور یونانی باقی نګذاشته است .
به همین ترتیب در روایت دیګری آمده که «مقوقش »یکی ازاطبای نصرانی راباهدایایی به مدینه منوره فرستاد، وی مدتی درمدینه منوره ماندکسی به اومراجعه نکرد. روزی جهت وداع نزد آنحضرت «ص» آمدوګفت: من ازدیارشما میروم ، زیرا مردم به من اعتماد ندارندوجهت تداوی بمن مراجعه نمیکنند. آنحضرت«ص» فرمودند: «مامردمی هستیم که تا ګرسنه نشویم نان نمی خوریم ووقتیکه نان میخوریم خودرا کاملا سیرنمی نماییم ». بناءما درمی یابیم که رسول الله مبارک با این بیان جامع خود توضیح فرموده اندکه مسلمانها بارعایت قواعدحفظ الصحه ازمصاب شدن خویش به امراض جلوګیری میکنند، لهذا غالبا به داکترودوایی نیازپیدا نمیکنند .
پایان
