تهدید دولت اسلامی طالبان در افغانستان
ردیابی تجدید حیات دولت اسلامی خراسان
نویسندگان: امیرا جادون، عبدالسید، اندرو ماینز
مترجم: یونس غیاثوند
ژانویه ۲۰۲۲، شماره ۱، جلد ۱۵
خلاصه: اگر چه شاخۀ رسمی دولت اسلامی خراسان (زیر مجموعۀ داعش در افغانستان و آسیای میانه) در سال ۲۰۱۵ اعلام موجودیت کرد، امّا تا سال ۲۰۲۱ که ما شاهد بحران فرودگاه بین‌المللی کابل، سقوط دولت افغانستان و تسلط یافتن طالبان در سرتاسر افغانستان بودیم، کسی به آن‌ها توجّهی نکرد و در آن هنگام بود که نام داعش شاخۀ خراسان بر سر زبآن‌ها افتاد. علیرغم اینکه این گروه بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ خسارات انسانی و اقتصادی قابل توجهی به آن کشور وارد کرد، ولی اکنون برای همگان سؤال شده که این گروه می‌خواهد چه اهدافی را در خاک افغانستان پیاده کند؟ پژوهشگران و استراتژیست‌ها معتقدند که آن‌ها اکنون در حال جمع‌آوری نیرو از ولایاتی در افغانستان هستند که در آن مناطق عدۀ زیادی از مردم مخالف حکومت طالبان هستند.
بمب گذاری فرودگاه کابل که در آگوست ۲۰۲۱ میلادی رخ داد، توجّه همگان را به این گروه تروریستی که زیر مجموعه داعش است، جلب کرد و اگر همسایگان افغانستان همکاری‌های لازم را در جهت نابودی تروریسم در افغانستان انجام ندهند، شاهد ناامنی مجدد در افغانستان خواهیم بود. اکنون فرصت بسیار عالی برای شاخۀ خراسان داعش پیش آمده که می‌تواند با استفاده از این موقعیت، تجدید قوا کند. بر طبق آمارها، این گروه در تمامی ولایات افغانستان نفوذ کرده و حضور دارد و با اطلاعات محدود میدانی که به دست آمده، طالبان در حال مبارزه با آن‌ها در سرتاسر افغانستان هستند و در حال حاضر دولت طالبان بدلیل انزوای دیپلماتیک و عدم برقراری ارتباط توسط کشورهای گوناگون و سازمان ملل با آن‌ها، دچار ضعف هستند و باید تمرکز بیشتری بر مبارزه با داعش خراسان کنند.
در سال ۲۰۱۵، در حالی که دولت افغانستان و رژیم آمریکا و هم‌پیمانانش در حال جنگ با طالبان بودند، شاخۀ خراسان داعش در حال جمع‌آوری نیرو و اطلاعات لازم از جغرافیای افغانستان بود و لشکر جهادی و جنبش اسلامی ازبکستان که دارای علم کافی در حوزۀ ژئوپلیتیک و جغرافیای افغانستان است با آن‌ها ارتباط برقرار کرد و تمامی تجربیات خود را جهت افزایش علم جغرافیایی داعش خراسان از افغانستان را به آن‌ها ارائه داد و علاوه بر آن، آن‌ها با بیعت با گروه‌های مخالف طالبان همچون گروه طیبه، توانستند رقابت بین گروه‌های تندرو اسلامی با خود را کاهش دهند.
در اوایل سال ۲۰۲۲، پژوهشگران مشاهده کردند که شاخۀ خراسان داعش مجدداً احیا شده و آن‌ها معتقدند که تاریخچۀ این گروه در افغانستان را باید به دو دورۀ پیش و پس از سال ۲۰۲۱ تقسیم کرد. علاوه بر آن، باید توجه بیشتری به حضور آنان در ولایات ننگرهار و کنر کرد که در جنوب افغانستان حضور دارند و همچنین باید روابط آنان با گروه‌های اسلامی پاکستان همچون جنبش تحریک طالبان پاکستان و … را بررسی کرد.
تکامل شاخۀ خراسان داعش در افغانستان (۲۰۲۱-۲۰۱۵)
در ژانویۀ ۲۰۱۵، ابومحّمد العدنانی، سخنگوی داعش در یک نطق صوتی اعلام کرد که شاخۀ خراسان داعش نیز ایجاد شده و بعد از تحقیقات لازم، پژوهشگران اطلاع یافتند که این شعبۀ داعش در افغانستان قبل از این نطق تشکیل شده و رهبران آن از سال ۲۰۱۴ در حال جمع‌آوری بودند که از آن‌ها تعدادی از سران القاعده و جنبش تحریک اسلامی پاکستان بودند و بعد از این حوادث، داعش شاخۀ پاکستان نیز تشکیل گردید.
در سال ۲۰۱۵، جهانیان شاهد حضور آنان در سرتاسر افغانستان، بویژه در شمال و شمال شرق و بخصوص در ولایت ننگرهار این کشور بودند و آن‌ها در اوج قدرتشان، هشت ولسوالی (شهرستان) را در ننگرهار بدلیل ثبات حاکمیتی خود در آنجا، به تحت کنترل خود درآورند و در آن سال، به دستور اوباما حملات هوایی جهت متلاشی کردن آن‌ها صادر شد. امّا کمک‌ها و نیروهای لازم از سایر گروه‌ها در پاکستان به دست آن‌ها می‌رسید و گروه آنان از بین نرفت.
بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹، ۱۰ هزار نفر از اعضای این گروه و علاوه بر آن، تعدادی از مقامات بلندپایۀ آن‌ها توسط دولت افغانستان دستگیر شده و بدلیل محدودیت مالی و ارضی برای این گروه در ننگرهار، آنان مجبور به تخلیۀ آنجا و نقل مکان به ولایات شمالی و بخصوص، به ولایت کنر و در حومه مناطق شهری شدند.
همانطور که در تصویر بالا مشاهده می‌کنید، میزان حملات این گروه بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸ در دو کشور افغانستان و پاکستان رو به افزایش بوده و در مجموع ۶۸۰۰ کشته و زخمی در طول این سه سال، بدلیل درگیری‌های مکرر آن‌ها در ۲۵ ولایت افغانستان پدید آمد و در بین سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۰، ما شاهد ۲۰۷۳ نفر کشته و زخمی توسط این گروه بودیم و در طول سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ ما شاهد مرگ جمعیتی نزدیک به ۳۹۰۰ نفر در کابل، بیش از ۱۰۰۰ نفر در جلال آباد در خاک افعانستان و علاوه بر آن، ما شاهد مرگ بیش از ۷۵۰ نفر در کویته پاکستان بودیم و این عملیات این گروه، منجر به وارد ساختن خساراتی در حوزه‌های جمعیتی و زیرساختی و اقتصادی به این دو کشور شد و تا قبل از سال ۲۰۲۰، آن‌ها عملیات‌های انتحاری را جهت بمب‌گذاری در اماکن مذهبی صوفیان و شیعیان در پاکستان و افغانستان را انجام دادند.
رابطۀ شاخۀ خراسان با داعش اصلی
طبق اسناد به دست آمده در طول حضور داعش در عراق و سوریه، پژوهشگران متوجه حضور نظامی شاخۀ خراسان در این دو کشور شده و علاوه بر آن، بعد از مرگ حافظ سعید خان، اولین امیر شاخۀ خراسان داعش، مکاتباتی بین سران شاخۀ خراسان و داعش اصلی رد و بدل شده است:
برای ولایت خراسان امیر جنگی منصوب کردیم و برای آن ولایت نیز یک شورای نظامی تشکیل دادیم… برادران ولایت خراسان (زیر مجموعه داعش- مترجم) با تشکیل کمیتۀ شرعی برای مسائل مورد اختلاف دچار آسودگی خیال شدند و به همین دلیل، اعمال قانون اساسی و بررسی شرعیات بر آن‌ها بسیار ساده‌تر اجرا شد.
با این حال که این گروه در نیمه دوم سال ۲۰۱۶ شاهد تلفات سنگین بلحاظ نیروی انسانی بود، بودجۀ فراوانی در جهت تشکیل و گسترش فعالیت‌های اداری و آموزشی خود اختصاص داد و در کل، آن‌ها اهدافی را که شامل بدست آوردن تجهیزات نظامی، ایجاد و گسترش ادارات، مساجد، مکاتب و … را مورد توجّه بیشتر خود قرار دادند.
در سال‌های نخست موجودیت این گروه، هنوز ابهاماتی در مورد روابط بین شاخۀ خراسان و داعش مرکزی پیش آمده بود. امّا با اسناد به دست‌آمده با زبان‌های فارسی دری،پشتو و اردو که بدست برخی تحلیلگران رسیده، آن‌ها متوجّه این شدند که از داعش مرکزی، نامه‌ها و احکامی برای امیران داعش خراسان ارسال کرده که شامل: ممنوعیت انتشار عکس‌های بردگان جنسی در شبکه‌های اجتماعی، مصادرۀ اموال عمومی و جمع‌آوری شبکه‌های ماهواره‌ای به آن‌ها بوده است.
علاوه بر این اسناد، در حوزه قوانین سختگیرانه، نامه‌هایی نیز رد و بدل شد که در رابطه با گزارش‌های هفتگی و پی در پی در رابطه با عملیات‌های نظامی در پاکستان، مقابله با طالبان و درخواست پول توسط شاخۀ خراسان جهت پیشبرد اهداف داعش مرکزی نیز یافت شده و مورد بررسی قرار گرفته است.
احیای مجدد شاخۀ خراسان (۲۰۲۱-۲۰۲۰)
در طول مذاکرات بین‌الافغانی و مذاکرات صلح طالبان و آمریکا در سال ۲۰۲۰، از این سال تا ۲۰۲۱، حملات شاخۀ خراسان بسیار افزایش یافت و همانطور که در تصویر شماره ۲ مشاهده کردید، در هر عملیات این گروه، ما شاهد تلفات ۵/۵ نفره بودیم، در حالی که تعداد عملیات‌ها از این سال به طرز چشمگیری افزایش یافته است. از جمله، حمله انتحاری به فرودگاه کابل که منجر به مرگ صدها غیرنظامی افغان و همچنین، مرگ ۱۳ نظامی آمریکایی شد و در همین بازه زمانی، ما شاهد بمب‌گذاری در مدرسۀ قوم هزاره و شیعیان دخترانه در کابل شدیم که منجر به مرگ و زخمی شدت بیش از ۲۰۰ دختر دانش آموز گردید و علاوه بر تمام این‌ها، بمب‌گذاری‌هایی در مساجد شیعیان در قندوز و قندهار و پاکستان نیز انجام شده که منجر به تلفات سنگین انسانی و همچنین کاهش قدرت و اعتبار طالبان شده و در این بازۀ زمانی، ۷۹ درصد حملات این گروه به طالبان صورت گرفته است.
اتحاد تحت رهبری جدید
رهبر و امیر جدید شاخۀ خراسان، که شهاب المهاجر نام دارد، نام اصلی او سناءالله غفاری است. المهاجر در دانشگاه کابل در رشتۀ مهندسی تحصیل می‌کرد و با ابوعبیدالله متوکل، که عالِم سلفی در آن دانشگاه بود، ارتباط برقرار کرد. خانواده المهاجر سابقه عضویت در القاعده و در مبارزه با آمریکا را داراست و خود نیز در اوایل فعالیت‌های سیاسی‌اش، با طالبان و شبکۀ حقانی آن بیعت کرده بود. ولی بعد از مدتی خودش از بیعت با طالبان و شبکۀ حقانی دست کشید و شبکه‌های تروریستی و اطلاعاتی مستقلی را در کابل، بخصوص در بین فرزندان مقامات نظامی ایجاد کرد که این عمل او منجر به ربودن اطلاعات و تجهیزات نظامی بدست نفودیان وی شد و مخصوصاً آن‌ها توانستند کارت صادر شده دفتر عبدالرشید دوستُم، معاون رئیس جمهور افغانستان را نیز بدست آورند.
او در سال ۲۰۱۹ توسط دولت افغانستان دستگیر شد و به زندان جلال‌آباد منتقل گردید و در سال ۲۰۲۰ ابتدا خود و در اوت سال ۲۰۲۱ سایر افراد عضو شاخۀ خراسان را از آنجا فراری داد و در همان ماه، طالبان کنترل آن منطقه را بدست آورد و بعد از این سلسله عملیات‌های او، از جمله، دست داشتنش در حمله انتحاری فرودگاه کابل، بر اعتبارش در شاخۀ خراسان افزوده شد و سرانجام به مقام رهبری این گروه رسید و روابطش با داعش مرکزی عمیق‌تر شد.
اتحّاد مجدد، تقویت و تنوع در گروه
هنگامی که المهاجر در ژوئیۀ ۲۰۲۰ کنترل شاخۀ خراسان داعش را بدست گرفت، این گروه دچار خسارات مالی و انسانی زیادی شده بود و او در اوّلین فرصت، ۱۴۰۰ نفر از اعضای سابق این گروه را که به دولت سابق تسلیم شده بودند، عفو کرد و یک شبکۀ گستردۀ استخدامی را در شهرهای مختلف جهت افزودن بر نیروهایش ایجاد کرد و علاوه بر آن، او در طول روزهای پایانی دولت سابق افغانستان، بیش از ۱۰۰۰ زندانی هم‌پیمان و از جمله، ۲۸۰ نفراز مقامات بلندپایه شاخۀ خراسان و سایر گروه‌های تندرو اسلامی را آزاد کرد و همین کار منجر به مشهور شدن بیشتر وی شد.
علاوه بر این عملیات، او در طول بازۀ زمانی کوتاه در دوران خلاء دولت افغانستان توانست بین ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ زندانی همفکر را از زندان‌های افغانستان فراری دهد و در این سری فراریان، افرادی همچون اسلم فاروقی،اسلاف المهاجر و ابویزید عبدالقادر خراسانی که یک فرد با نفوذ ایدئولوگ بود و همچنین او فردی را به نام عجاز احمد آهنگر را نیز که مؤسس شاخۀ دولت اسلامی داعش در جامو و کشمیر بود، آزاد کرد و در طول این دو سال، او از افرادی با ملیت‌ها و قومیت‌های گوناگون، از جمله از اویغورهای چین و کشمیری‌های هند را در جهت اهداف نظامی و تروریستی‌اش استخدام کرد. برای مثال: بمب‌گذاری مسجد شیعیان قندوز توسط مسلمان اویغور صورت گرفته بود.
در پایان، گروه‌هایی همچون طالبان پاکستان (تحریک اسلامی) و القاعده ارتباط ویژه‌ای با شاخۀ خراسان ندارند و طالبان پاکستان بخصوص بعد از درگیری‌های طالبان افغانستان با دولت افغانستان در سال ۲۰۲۰ بر سر پایگاه‌هایش با شاخۀ خراسان در ننگرهار دچار عدم توافق و درگیری‌های جزئی شدند و بنظر می‌رسد که روابط بین این دو گروه روز به روز خصمانه‌تر می‌شود و جنبش القاعده نیز از سال ۲۰۱۴ به بعد سیاستش بر اساس ادغام سایر گروه‌های جهادی با خود بوده و روابط گرمی با شاخۀ خراسان ندارد.
منبع:
