ايران و گزينش نفتي حداقلي هند
فرزاد رمضاني بونش
تحليل گر ارشد مسائل منطقه
ديپلماسي ايراني
سفیر هند در اسفندماه گذشته در تهران، از تلاش هند برای ایجاد یک سازوکار مالی ویژه که به این کشور اطمینان می‌داد روابط تجاری‌اش با ایران از گزند تحریم‌ها حفظ برای تسهیل و شتاب بخشیدن به روابط تجاری با ایران از طریق دو بانک هندی UCO و IDBI ارتباط مالی سخن گفت و تأکید کرد که کشورش برای حفظ روابط تجاری خود با ایران، مذاکرات بسیار سختی با مقامات آمریکایی داشته است. در همين راستا سفیر جدید هند در تهران از تصمیم راسخ مقامات هندی برای تداوم همکاری‌های خود با ایران خبر و با اشاره به حجم 14 میلیارد دلاری روابط ایران و هند تأکید کرد اگر بتوانیم در روند تجارت خود، محصولات جدیدی را اضافه کنیم.
اين در حالي است كه سطح تجارت ایران و هند آمارهای رسمی گمرک ایران از تجارت با هند نشان می‌دهد که در سال 97 به غیر صادرات نفت به این کشور در بخش تجارت کالاهای غیرنفتی، ایران موفق به صادرات 2 میلیارد و 42 میلیون دلار به هند (نسبت به سال 1396 بالغ‌بر 25.34 درصد کاهش ) شده است. همچنين در حوزه واردات نیز هند ، چهارمین صادرکننده عمده به ایران بوده و جمعاً مدت 2 میلیارد و 529 میلیون دلار به ایران صادرات (نسبت به سال 1396، افزایش 14.91 درصدی) داشته است.
با اين حال هند در دور نخست تحريم بر ضد ايران توسط امريكا تلاش كرد تا با انجام مذاكراتي با امريكا از شمول تحريم ها مستثني گردد. اما از ارديبهشت ماه گذشته نيز با برقراري دور نوين تحريم بر ضد تهران هند تلاش كرده است با درنظر گرفتن منافع ملي خود روابط با ايران را سامان دهد. در اين حال به راستي گرایش هاي هند موجب حفظ چه سطحي از روابط نفتي با ایران مي شود؟
گزينش نفتي هند
هند سومین مصرف‌کننده بزرگ نفت در جهان است و حدود 80 درصد نفت مورد نیاز خود را وارد می‌کند. این کشور همچنین دومین واردکننده بزرگ نفت ایران پس از چین است. هند نزدیک به سه چهارم نفت خام مورد نیازش را وارد می‌کند که حدود ۱1 درصد آن از ایران تامین میكرد. در اين بين هند یکی از هشت کشوری بود که معافیت شش ماهه برای خرید نفت از ایران دریافت کرد. مهلت این معافیت در اول ماه می پایان يافت و هند را به‌همراه هفت کشور دیگر چین، ژاپن، کره جنوبی، تایوان، ترکیه، ایتالیا و یونان با مشکل مواجه شدند. در واقع هند، تحت معافیت ۶ ماهه دولت آمریکا می‌توانست روزانه بیش از ۳۰۰ هزار بشکه نفت از ایران وارد کند. این رقم تقریبا نیمی از حجم واردات نفت از ایران در دوره لغو تحریم‌ها بود. اما در واقع آمریکا در نظر دارد صادرات نفت ایران را به صفر برساند و هیچ معافیتی تمدید نمی‌شود، يعني لفظ «کاهش چشمگیر» دولت اوباما به «کاهش به صفر» ترامپ تغییر کرده است. لذا این اقدام قطعا دهلی‌نو را و واکنش مقامات دولت مودی به عدم تمدید معافیت‌ها را بیشتر با سکوت همراه كرده است.
در اين ميان از يك سو تصمیم اخیر برای عدم تمدید معافیت‌ها موجب شده است دهلي نگاهي به واردات بیشتر نفت از عربستان و عراق، براي جایگزینی نفت ایران به علاوه، بازسازی پالایشگاه‌های دولتی که نفت خام ایران را پالایش می‌کنند شود. همچنين هر چند پالایشگاه‌های هندی برای این وضعیت آماده شده و این کشور تامین‌کنندگان جایگزین هم‌تراز از کشور‌های عرب حاشیه خلیج فارس به ویژه عربستان و امارات و حتي واردات نفت از آمریکا برای پر کردن این شکاف را دارد اما هند تمایل ندارد تا ضمن همکاری نزدیکش با آمریکا همانند هر کشوری تامین منافعش در اولویت قرار دهد. بنابراين پس از اعلام عدم تمدید معافیت‌ها برای خرید نفت ایران توسط واشنگتن، هند در شرایط سختی قرار گرفته است اگر هند تحریمهای آمریکا را زیر پا گذارد و به واردات نفت از ایران ادامه دهد سومین عرضه‌کننده نفت خود را از دست نمي دهد ولي رابطه خوبش را با آمریکا حفظ نمي کند.
لذا همچنان كه دارمندا پرادهان، وزیر نفت و گاز طبیعی هند قبلا گفته بود هند جای خالی نفت ایران را از طریق سایر تولیدکنندگان بزرگ نفت پر می‌کند، به نظر ميرسد هند با توجه به شرایط معافیت‌های شش‌ماهه‌ای قبلي، توانسته وابستگی خود را به نفت ایران کم کند. هند طی این مدت واردات از ایران را تقریباً نصف کرده و دهلی‌نو واردات از ایران را کاهش می‌دهد.
از سوي ديگر اما دهلي نو مايل است منافع ژئوپلتيكي و ملي خود را با لحاظ متغيرهاي سياسي و امنيتي را نيز در نظر گيرد و با تصمیمي سیاسی هم تنها تحریمهای تایید شده سازمان ملل را به رسمیت بشناسد و هم در عمل با تنظیم واردات حداقلي نفت و تعاملات ضروری با ایران، با آمریکا همراه شود. از اين نگاه هر چند شرکت‌های بزرگ نفتی این کشور و بانک‌ها و موسسات تجاری (به دلیل حجم بالای روابط خود با آمریکا) نمی توانند و نمی خواهند با ایران ارتباط نفتي داشته باشند، اما گزينش نفتي هند آن در پرتو احتمال عدم تغيير دولت در هند است كه در واقع یک سازوکار روپیه- ریال برای ادامه تجارت تحت تحریمهای یکجانبه آمریکا را مناسب ميداند و یافتن راهکار بین منافع متناقض و ارتباط از راه بانک‌های کوچک و متوسط و شرکت های هندی با ايران و حفظ سطحي حداقلي از واردات نفت احتمالي حدود صد هزار بشکه نفت در روز از ایران را در نظر خواهد داشت.
