نوروز باستانی زیر سایه شوم ویروس کرونایی
نوروز باوران در گستره بزرگ سرزمین فرهنگی ما و همچنان در همه جهان، جشن نوروز را در زیر سایه شوم ویروس کرونایی با ترس و دلهره تجلیل کرده اند. جا دارد پیش از این که در مورد تاثیر این هیولای بزرگ بالای زنده گی مردم و این جشن عنعنوی مطالبی نگاشته شود، در ارتباط به نقش و اهمیت تاریخی نوروز که بخش بزرگی از فرهنگ باستانی ما را می‌سازد و امید به فردا را شکل می‌دهد، به گونه بسیار فشرده مطالبی نگاشته شود.
نوروز، این میراث بزرگ فرهنگی و معنوی را قرن هاست که مردمان سرزمین های بسیار گسترده آسیایی به مثابه آغاز بهار و سرسبزی طبیعت جشن می گیرند و به آن به مثابه میراث بزرگ نیاکان شان ارج می گذارند. این جشن، جشن نوزایی و رستاخیز سالانه طبیعت و جشن طلوع پُر شکوه، دگرگون شونده و دگرگون ساز حیات طبیعی به شمار می رود.
“نوروز” نخستین روز سال خورشیدی برابر با اول حمل یا فروردین ماه است. خاستگاه نوروز در سر زمین باستانی ما بوده که هنوز هم مردم مناطق گوناگون این حوزه بزرگ تمدنی، این روز را به عنوان یکی از کهنترین جشن های به جامانده از دوران آریاییان باستان و خراسانیان می شناسند. نوروز در افغانستان و ایران آغاز سال نو محسوب می شود و در برخی دیگر از کشورها مانند تاجکستان، روسیه، قرقیزستان، ازبکستان، ترکمنستان، آذربایجان، قزاقستان، گرجستان، آلبانی، چین، ترکیه، هند، پاکستان، از این جشن باستانی بزرگداشت به عمل می آید.
با روی کار آمدن سلسله طاهریان، سامانیان و آل بویه، جشن نوروز با گسترده گی بیشتری برگزار می شد. دراین دوره ها، با فرارسیدن نوروز، شاعران دربار در ستایش آن شعر می سرودند و به شاه، فرارسیدن نوروز را شادباش می گفتند. بیهقی از شکوه مراسم نوروز در دربار غزنویان نوشته است و شماری از زیباترین آثار شعری از شاعران درباری یی چون فرخی، منوچهری و سعد سلمان در ستایش نوروز سروده شده اند.
این جشن بزرگ باستانی پس از حمله اعراب به این سرزمین و در دست کم دو قرن اخیر فراز و فرود های فراوانی را آزموده است. در شماری از این کشورها بنابر دیدگاه های متفاوت مذهبی و یا تعصبات ملی، تجلیل از نوروز ممنوع گردید؛ اما مردم در خفا و پنهانی، که حساسیت نظام های غیر مردمی که در مخالفت با تجلیل نوروز قرار داشتند را بر نه انگیزند، این جشن باستانی را با عناوین گوناگون دیگر، گرامی می داشتند و به گونه های متفاوت آن را در منازل، زیارتگاه ها و در دشت و دمن تجلیل می کردند.
برای سالهای طولانی در افغانستان نیز روز اول سال را به عنوان روز دهقان جشن می گرفتند و بنابر حساسیت های مذهبی نامی از “نوروز” برده نمی شد و این نام به مثابه یک تابو شناخته می شد و با دریغ در بسیاری از حلقه های تنگ نظر تا هنور هم چنین است. مردم این روز را به عنوان روز اول سال و با نام های دیگر مانند میله گل سرخ، میله نهال شانی، بر افراشتن پرچم در زیارتگاه حضرت علی در شهر مزار شریف و یا بالا نمودن جهنده در مندوی کابل و زیارت سخی کابل و رفتن به زیارتگاه ها به مثابه جشن بهاری گرامی می داشتند.
در اوایل دهه هشتاد میلادی، دولت جمهوری دموکراتیک افغانستان برای نخستین بار در طی یک سند تقنینی (مصوبه شورای وزیران) روز نوروز را به عنوان یک جشن باستانی در سطح دولتی به رسمیت شناخت و به تمام نهاد های دولتی در مرکز و ولایات و همچنان رسانه های تصویری، گفتاری و نوشتاری وظیفه سپرد تا از این رویداد فرهنگی و تاریخی به گونه با شکوه تجلیل به عمل آورند. حالا با وجود مخالفت های متعصبین و ملا های جیره خوار، این جشن به گونه گسترده در سرتاسر افغانستان و خارج از افغانستان و در بین خانواده ها بر طبق آیین های باستانی و سنتی، چیدن سفره های نوروزی، هفت میوه و میوه تر کرده و امثال آن برگزار می گردد.
خوشبختانه، در سالهای اخیر نوروز، به معنای واقعی کلمه، جهانگیر شده است. مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال 2010 با تصویب قطعنامه یی، روز 21 مارچ برابر با اول فروردین را در چهار چوب ماده 49 و زیر عنوان فرهنگ صلح به عنوان «روز جهانی نوروز» به تصویب رسانید و در تقویم خود جا داده است. طی این اقدام برای نخستین بار در تاریخ این سازمان، نوروز به عنوان یک مناسبت بین المللی به رسمیت شناخته شد. در متن به تصویب رسیده 23 فبروری 2010 توسط مجمع عمومی سازمان ملل، نوروز که قدامتی بیش از سه هزار سال دارد و امروزه بیش از 300 ملیون نفر آن را جشن می گیرند، توصیف شده است. نخستین بار، نوروز سال 1391 (2012) را در صحن عمومی سازمان ملل متحد و همچنان در مقر یونیسکو جشن گرفتند و دبیر کل سازمان ملل نیز پیامی به این مناسبت صادر کرد.
حالا که نوروز باستانی ما به روز بین المللی نوروز تکامل یافته و در گستره ی بسیار پهناورتر از پیش و گویا در سطح جهانی برگزار می گردد؛ با اطمینان گفته می توانیم که این روز خجسته به عنوان جشن نوزایی و رستاخیز سالانه طبیعت و جشن طلوع پُر شکوه، دگرگون شونده و دگرگون ساز حیات طبیعی بر طبق قانون طبیعت و به مثابه میراث بزرگ فرهنگی و معنوی بشریت، برای همیش پایدار می ماند و در واقعیت به یک جشن فرهنگی و مردمی برا ی همزیستی در صلح، آزادی، رفاه، همدلی، همگرایی و شگوفایی مردمان جهان، مبدل می‌گردد.
با درد و دریغ در سال روان بنابر آفت عالمگیر ویروس کرونا و سایه شوم آن در جهان، نوروز ما هم «قرنطین» شده و جشن های نوروزی و سال نو سخت به سردی گراییده است. در بخش بزرگی از جهان کارو بار تعطیل شده و اماکنی که زمانی پر از شور و زنده گی بودند حالا به خاطر محدودیت های که به زنده گی روزمره اعمال شده به شهر ارواح مبدل شده اند. این محدودیت ها شامل منع آمد و رفت، بسته شدن مکتب ها و موسسه های تعلیمی و تحصیلی، مغازه ها، بار ها و رستوران ها، ممنوعیت سفر و تجمع پرشمارمی باشد. بر اساس آخرین آمار بی بی سی شمار متبلایان به ویروس کرونا در سراسر جهان از سه صد هزار نفر گذشته و امار مرگ و میر به بیش از 13 هزار نفر رسیده است. در ایتالیا از روز شنبه نزدیک به 800 نفر جان باخته اند و اسپانیا یکی از بیشترین آمار قربانیان ناشی از ابتلا به ویروس کرونا را در یک روز ثبت کرده است. در 24 ساعت گذشته 394 نفر در این کشور جان خود را از دست داده اند. بر اساس آمار رسمی بیش از 1700 نفر تاکنون در این کشور به دلیل ابتلا به کرونا در گذشته اند. بر اساس آمار وزارت صحت عامه، شمار مبتلایان شناسایی شده به کرونا در افغانستان به ۳۴ نفر رسیده است. این آمار بنابر گسترش لحظه به لحظه ویروس در سراسر جهان پیهم تغییر می کند.
اماکن مقدس مسلمانان به شمول مکه و مدینه و دیگر زیارتگاه های مشهور نیز مسدود گردیده که هیچگاه سابقه نداشته و تاثیر شدید روانی بالای زیارت کنندگان داشته است. همه ساله هزاران نفر از ولایات مختلفب برای تجلیل نوروز به شهر مزار شریف می رفتند و در کنار زیارت سخی گرد هم می آمدند. در این مراسم علم نوروز (جهنده) برافراشته می شد. برخلاف معمول و بخاطر جلوگیری از شیوع کرونا و هجوم مردم به این زیارتگاه، جهنده سخی حوالی ساعت ده شب و به دور از چشم رسانه ها، برافراشته شده است.
کشور عزیز ما افغانستان و مردم ستمدیده و جنگزده آن روز های آغاز سال نو و نوروز را در زیر سایه شوم بیماری ناشی از ویروس کرونا سپری می کنند. بازگشت ده ها هزار نفر پناهنده از ایران که به احتمال زیاد شمار زیاد آنها به این مرض مهلک آلوده اند، ادامه جنگ و برادر کشی که در نخستین روز سال دست کم سی نفر از سربازان و افسران نیروهای امنیتی در زابل توسط طالبان کشته شدند و درگیری های نظامی در شانزده ولایت کشور همچنان ادامه یافته واز همه بدتر بی ثباتی سیاسی و نبود یک دولت کارآ، متحد، خدمتگزار و دلسوز مردم این فاجعه را هر چه بیشتر گسترش داده است. در چنین شرایط پُر از اضطراب و دلهره، دلالان و معامله گران سیاسی برای حفظ و کسب قدرت به هر شیوه ممکن حتا تا سقوط کشور به یک جنگ داخلی نیز آماده اند به پیش بروند. آنان مسوولیت تاریخی شان را در این برهه حساس و خطیر اصلا درک نمی کنند. بر بنیاد همین وضعیت سخت ناگوار است که در تازه ترین گزارش سازمان ملل متحد، World Happiness Report افغانستان به صفت بدبخت ترین کشور و افسرده ترین مردم جهان شناخته شده است. در این گزارش شاخص‌های مانند امید به زنده گی، حمایت اجتماعی، فساد و دیگر موارد بررسی می شود.
با وجود این همه فلاکت ها و بدبختی های که بالای کشور ما تحمیل شده است، مردم جشن های باستانی و عنعنوی شان را به نحوی با دل پُر غم تجلیل می کنند و می دانند که خوشی و غم همزاد یکدیگر اند و بر طبق فلسفه وجودی نوروز بایست به فردای روشن همچنان امیدوار بود.
دستگیر صادقی
23 مارچ 2020
